Εκκλησία του Χριστού, εθνοφυλετισμός και καθολικότητα
Η «εκκλησία» του Χριστού δεν είναι το θρησκευτικό τμήμα του
κράτους, των κρατών ή των εθνών. Είναι ξεχωριστή οντότητα, υπερκρατική και
υπερεθνική …
Η εκκλησία, ως εκκλησία «του Χριστού» και όχι ως απλή θρησκεία του κράτους, των κρατών ή των εθνών, πρέπει να είναι θεσμικά ελεύθερη και ανεξάρτητη από τα κράτη και τα έθνη για να μπορεί να εκπληρώνει στην Ιστορία την οικουμενική αποστολή της. Αποστολή που είναι κηρυγματική του "ευαγγελίου" και εξαγιαστική των ανθρώπων και του κόσμου. Αυτό όμως υπονοεί μια συγκεκριμένη οργάνωση, ιστορική, για την εκκλησία του Χριστού. Διαφορετικά θα παραμένει πάντοτε το θρησκευτικό τμήμα, μέρος, των κρατών ή των εθνών, κάτι όπως η ψυχή στο σώμα. Ένα από τα μεγαλύτερα εκκλησιολογικά λάθη είναι να αντιλαμβανόμαστε την παρουσία της εκκλησίας στο κράτος ή το έθνος με ανάλογο τρόπο όπως την ψυχή στο σώμα ως απλή εμμένεια (και όχι διαλεκτικά ως εμμένεια και υπερβατικότητα ταυτόχρονα). Δηλ. να την αντιλαμβανόμαστε … πλατωνικά !!! Και το λάθος αυτό είναι … ο κανόνας (και όχι η εξαίρεση) για τη χριστιανική Ανατολή, από εποχής Βυζαντίου (αλλά μεταμεσαιωνικά και αλλού, όχι μόνο στον ορθόδοξο χώρο). Από εδώ νομίζω ξεκινάνε τα βάσανά της και οι παρανοήσεις εις βάρος της. Εκτός από τους καθολικούς, κανείς εκ των άλλων χριστιανών δεν υπεραμύνεται της ελευθερίας και ανεξαρτησίας της εκκλησίας του Χριστού από τα κράτη και τα έθνη, ούτε μάχεται γι' αυτήν.
Ο λόγος για τον αγώνα ελευθερίας και ανεξαρτησίας της εκκλησίας είναι ένας. Η εκκλησία δεν είναι απλώς "ιστορική πραγματικότητα" όπως κακώς νομίζουμε. Είναι, αντίθετα, "μυστηριακή πραγματικότητα" παρεπίδημη στην ιστορία, και αυτό πρέπει να το τονίζουμε συνεχώς σαν ανάχωμα σε κάθε μορφή εκκοσμίκευσής της. Και "μυστήριο" σημαίνει εδώ το κρυφό σχέδιο του Θεού για τους ανθρώπους (για τον καθένα ξεχωριστά) και τον κόσμο (σαν σύνολο). Η προστασία του "μυστηρίου" αυτού (του μυστηρίου του Χριστού σε τελική ανάλυση) από κάθε είδους εκκοσμίκευσή του (κρατική, εθνικιστική, πολιτισμική κ.α.) επιβάλλει τον αγώνα για την ελευθερία και ανεξαρτησία της εκκλησίας έναντι του κράτους, των κρατών και των εθνών. Όποτε και ο όπου ο αγώνας αυτός δεν γίνεται κατανοητός σημαίνει ότι το "μυστήριο", η εκκλησία ως "μυστηριακή πραγματικότητα", έχει ήδη εκκοσμικευτεί στις συνειδήσεις. Και από "μυστηριακή", η πραγματικότητα αυτή έχει εκπέσει σε απλή "θρησκειακή" πραγματικότητα.
Η αβυσσαλέα διαφορά μεταξύ "μυστηριακής" (βλ. μυστήριον) και "απλά θρησκειακής" πραγματικότητας (βλ. θρησκεία) είναι ότι η πρώτη, ως εσχατολογική πραγματικότητα, παραμένει πάντοτε υπερβατική και απερίσταλτη σε κάθε θρησκειακή της, ιστορική έκφανση, δεν μετατρέπεται ποτέ εξολοκλήρου σε "θρησκεία".
Αλλά δεν έχω καμία αμφιβολία. Λέξεις όπως "μυστηριακή" πραγματικότητα ή "μυστήριο" του Χριστού είναι εντελώς ακατανόητες για το σημερινό άνθρωπο και μάλιστα αν αυτός κάτι κατανοήσει από αυτές τις πραγματικότητες, τις "μυστηριακές", ευθέως τις απορρίπτει. Ο κόσμος μας είναι εντελώς ξένος προς την έννοια του "μυστηρίου", ξέρει μόνο ό,τι βλέπει με τα μάτια, το χειροπιαστό. Δεν έχει χώρο για τα μάτια της καρδιάς, για το ουσιώδες. Δεν μπορώ όμως να μην τις γράψω τις λέξεις αυτές, έστω για 3-4 ανθρώπους, για να μην είμαι αναπολόγητος. "Φωνή βοώντος εν τη ερήμω …" έλεγε κάποιος στα χρόνια του Χριστού, δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία.
[Κατά τα άλλα όμως ο κόσμος μας, στην Ελλάδα κυρίως, συνεχίζει να κάνει τριώδια, καθαρές Δευτέρες, σαρακοστές, μεγάλες εβδομάδες, αναστάσεις. Αλλά τα κάνει από συνήθεια, σαν άδεια πουκάμισα, πολιτισμικά και με άλλο νόημα από το πραγματικό τους που του είναι ερμητικά κλειστό. Στον τόπο μας ας πούμε η λέξη "εκκλησία" έχει αποκλειστικά ένα θρησκειο-πολιτισμικό νόημα και τίποτε άλλο πέραν αυτού. Δεν υπάρχει τόπος για το "μυστήριον" στις συνειδήσεις των πιστών. Ας είναι καλά η εκκλησία, με το κατηχητικό και επιμορφωτικό της έργο... Είναι γνωστό ότι η τελευταία --στην Ανατολή ειδικά-- δίνει αποκλειστική σημασία στο λατρευτικό της έργο (cultual) και το φιλανθρωπικό (ενίοτε) και αγνοεί συστηματικά την κηρυγματική και επιμορφωτική αποστολή της. Αλλά βέβαια φαίνεται πως δεν ενδιαφέρεται να δημιουργήσει πιστούς του Χριστού αλλά δικούς της οπαδούς.]
Γιατί τα λέω όλα αυτά ? Ανάρτησα προ τριών ακριβώς ημερών στην Ομάδα μας ένα ερώτημα έντεχνο για να διαπιστώσω πόσο υπάρχει στις συνειδήσεις έγνοια για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της εκκλησίας, για την υπερβατικότητά της έναντι των εθνών και των πολιτισμών. Το ερώτημα είχε ως εξής: "Ποιος ξέρει για ποιο εκκλησιολογικό λόγο το Βατικανό πρέπει να είναι κρατίδιο και πώς το τελευταίο προέκυψε ιστορικά ?"
Ουδείς απολύτως δεν συνέδεσε την ερώτημα με το θέμα ελευθερία-ανεξαρτησία της εκκλησίας, της καθολικής εν προκειμένω, και του κέντρου της, της Αγίας Έδρας, μέσω της πολιτικής ανεξαρτησίας του Βατικανού (γιατί το Βατικανό ως κρατίδιο είναι εκκλησιολογικό μέσον, όχι πολιτικός αυτοσκοπός!!). Ουδείς απολύτως. Πράγμα που σημαίνει αδιάψευστα (είναι αυτό ακριβώς που ήθελα να διαπιστώσω) ότι από τις συνειδήσεις των Ελλήνων (και όχι μόνον) απουσιάζει εντελώς ο ορίζοντας και το ζητούμενο ελευθερίας και ανεξαρτησίας της εκκλησίας ενάντια στον εθνοφυλετισμό και τον κρατισμό, και βεβαίως οι θεολογικοί και πνευματικοί λόγοι του. Κρίμα, αλλά ας όψεται το Βυζάντιο !!. Ο "εθνοφυλετισμός" και ο κρατισμός δεν είναι προϊόντα του 19ου αι. αλλά είναι πάγια χαρακτηριστικά της βυζαντινής και μεταβυζαντινής (σλαβικής κ.λπ.) πραγματικότητας. Μην είμαστε κοντόφθαλμοι αλλά να ψάχνουμε τις αιτίες των πραγμάτων στις ρίζες τους.
Η παραπάνω εικόνα συμβολίζει τον κάθε μορφής "εθνοφυλετικό Χριστό" που αντιστοιχεί τοις πράγμασι στις "εθνοφυλετικές εκκλησίες", έστω κι αν στη θεωρία αυτό διαψεύδεται από τις τελευταίες. Αλλά στη θεωρία πολλά λέγονται, ειδικά όταν έχεις εκπνευματίσει, εξαυλώσει τον Χριστό !! Γι' αυτό και η "εξαύλωση" του Χριστού , η απομυστηριοποίησή Του, σε συνδυασμό με τον "εθνοφυλετισμό" της εκκλησίας είναι βαρύτατη κακοδοξία, χριστολογική και εκκλησιολογική αντίστοιχα. Διότι εξαϋλωμένον, αυτή τον επανιστορικοποιεί. Όχι όμως "εν αγίω Πνεύματι", "μυστηριακά" (!!!!), αλλά "εθνοφυλετικά". Του φοράει με λίγα λόγια ή βυζαντινο-αυτοκρατορικά ενδύματα ή κόκκινα τσαρούχια κ.λπ. για να ταυτιστεί με Αυτόν στη βάση του ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ παρελθόντος της και όχι, όπως θα όφειλε, στη βάση της ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ Βασιλείας Του, της αγιοπνευματικά επερχόμενης. Τι άλλο να πει κανείς γι΄αυτή την αντιστροφή προοπτικής?
Συμπερασματικά: Δεν φτάνει να έχεις καταδικάσει επίσημα τον εθνοφυλετισμό στα χαρτιά όταν παραμένεις ως εκκλησία (και εκκλησίες) εθνοφυλετική στην πράξη από την κορυφή έως τα δάχτυλα των ποδιών. Γιατί ο εθνοφυλετισμός δεν εξορκίζεται έτσι, αλλά με ειλικρινή αυτοκριτική ανάγνωση όλου του παρελθόντος μας, του βυζαντινού, από τον 4ο αι. κ.ε. Αν δεν θέλουμε να το δούμε και να το αναγνωρίσουμε με ειλικρίνεια, ενώπιον του Θεού, του εαυτού μας και όλων, στουρθοκαμηλίζουμε. Αυτός είναι ο λάθος δρόμος και η λάθος στάση της Ορθοδοξίας αλλά και των εκκλησιών που προέκυψαν από τη Διαμαρτύρηση.
Τα απώτερα θεολογικά αίτια του εκκλησιολογικού εθνοφυλετισμού είναι χριστολογικά (και συνεπώς πνευματολογικά) γιατί η κάθε εκκλησιολογία πατάει πάντα πάνω, εγγράφεται (πνευματολογικά) σε μια δεδομένη χριστολογία. Πρόκειται για παρανόηση του τρόπου της ενσάρκωσης του Λόγου στον Χριστό –είμαι πεπεισμένος– που ως ενσάρκωση είναι αγιοπνευματικά προσωπική. Δηλ. ο Λόγος παραμένει υπερβατικός και απερίσταλτος ακριβώς στην ιστορική ενσάρκωσή Του στον Χριστό. Ανάλογη mutatis mutandis είναι και η ενσάρκωση της «εκκλησίας» του Χριστού στα έθνη και τα κράτη. Η υπερβατικότητα πατάει πάνω, εγγράφεται στην εμμένεια και η εμμένεια ριζώνει στην υπερβατικότητα. Ή όπως λέμε στη θεολογία με πιο τεχνικούς όρους η "Θεολογία" πατάει πάνω στην "Οικονομία" και η "Οικονομία" ριζώνει στη "Θεολογία". Η σχέση τους είναι διαλεκτική, όχι αναλογική.
Ο λόγος για τον αγώνα ελευθερίας και ανεξαρτησίας της εκκλησίας είναι ένας. Η εκκλησία δεν είναι απλώς "ιστορική πραγματικότητα" όπως κακώς νομίζουμε. Είναι, αντίθετα, "μυστηριακή πραγματικότητα" παρεπίδημη στην ιστορία, και αυτό πρέπει να το τονίζουμε συνεχώς σαν ανάχωμα σε κάθε μορφή εκκοσμίκευσής της. Και "μυστήριο" σημαίνει εδώ το κρυφό σχέδιο του Θεού για τους ανθρώπους (για τον καθένα ξεχωριστά) και τον κόσμο (σαν σύνολο). Η προστασία του "μυστηρίου" αυτού (του μυστηρίου του Χριστού σε τελική ανάλυση) από κάθε είδους εκκοσμίκευσή του (κρατική, εθνικιστική, πολιτισμική κ.α.) επιβάλλει τον αγώνα για την ελευθερία και ανεξαρτησία της εκκλησίας έναντι του κράτους, των κρατών και των εθνών. Όποτε και ο όπου ο αγώνας αυτός δεν γίνεται κατανοητός σημαίνει ότι το "μυστήριο", η εκκλησία ως "μυστηριακή πραγματικότητα", έχει ήδη εκκοσμικευτεί στις συνειδήσεις. Και από "μυστηριακή", η πραγματικότητα αυτή έχει εκπέσει σε απλή "θρησκειακή" πραγματικότητα.
Η αβυσσαλέα διαφορά μεταξύ "μυστηριακής" (βλ. μυστήριον) και "απλά θρησκειακής" πραγματικότητας (βλ. θρησκεία) είναι ότι η πρώτη, ως εσχατολογική πραγματικότητα, παραμένει πάντοτε υπερβατική και απερίσταλτη σε κάθε θρησκειακή της, ιστορική έκφανση, δεν μετατρέπεται ποτέ εξολοκλήρου σε "θρησκεία".
Αλλά δεν έχω καμία αμφιβολία. Λέξεις όπως "μυστηριακή" πραγματικότητα ή "μυστήριο" του Χριστού είναι εντελώς ακατανόητες για το σημερινό άνθρωπο και μάλιστα αν αυτός κάτι κατανοήσει από αυτές τις πραγματικότητες, τις "μυστηριακές", ευθέως τις απορρίπτει. Ο κόσμος μας είναι εντελώς ξένος προς την έννοια του "μυστηρίου", ξέρει μόνο ό,τι βλέπει με τα μάτια, το χειροπιαστό. Δεν έχει χώρο για τα μάτια της καρδιάς, για το ουσιώδες. Δεν μπορώ όμως να μην τις γράψω τις λέξεις αυτές, έστω για 3-4 ανθρώπους, για να μην είμαι αναπολόγητος. "Φωνή βοώντος εν τη ερήμω …" έλεγε κάποιος στα χρόνια του Χριστού, δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία.
[Κατά τα άλλα όμως ο κόσμος μας, στην Ελλάδα κυρίως, συνεχίζει να κάνει τριώδια, καθαρές Δευτέρες, σαρακοστές, μεγάλες εβδομάδες, αναστάσεις. Αλλά τα κάνει από συνήθεια, σαν άδεια πουκάμισα, πολιτισμικά και με άλλο νόημα από το πραγματικό τους που του είναι ερμητικά κλειστό. Στον τόπο μας ας πούμε η λέξη "εκκλησία" έχει αποκλειστικά ένα θρησκειο-πολιτισμικό νόημα και τίποτε άλλο πέραν αυτού. Δεν υπάρχει τόπος για το "μυστήριον" στις συνειδήσεις των πιστών. Ας είναι καλά η εκκλησία, με το κατηχητικό και επιμορφωτικό της έργο... Είναι γνωστό ότι η τελευταία --στην Ανατολή ειδικά-- δίνει αποκλειστική σημασία στο λατρευτικό της έργο (cultual) και το φιλανθρωπικό (ενίοτε) και αγνοεί συστηματικά την κηρυγματική και επιμορφωτική αποστολή της. Αλλά βέβαια φαίνεται πως δεν ενδιαφέρεται να δημιουργήσει πιστούς του Χριστού αλλά δικούς της οπαδούς.]
Γιατί τα λέω όλα αυτά ? Ανάρτησα προ τριών ακριβώς ημερών στην Ομάδα μας ένα ερώτημα έντεχνο για να διαπιστώσω πόσο υπάρχει στις συνειδήσεις έγνοια για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της εκκλησίας, για την υπερβατικότητά της έναντι των εθνών και των πολιτισμών. Το ερώτημα είχε ως εξής: "Ποιος ξέρει για ποιο εκκλησιολογικό λόγο το Βατικανό πρέπει να είναι κρατίδιο και πώς το τελευταίο προέκυψε ιστορικά ?"
Ουδείς απολύτως δεν συνέδεσε την ερώτημα με το θέμα ελευθερία-ανεξαρτησία της εκκλησίας, της καθολικής εν προκειμένω, και του κέντρου της, της Αγίας Έδρας, μέσω της πολιτικής ανεξαρτησίας του Βατικανού (γιατί το Βατικανό ως κρατίδιο είναι εκκλησιολογικό μέσον, όχι πολιτικός αυτοσκοπός!!). Ουδείς απολύτως. Πράγμα που σημαίνει αδιάψευστα (είναι αυτό ακριβώς που ήθελα να διαπιστώσω) ότι από τις συνειδήσεις των Ελλήνων (και όχι μόνον) απουσιάζει εντελώς ο ορίζοντας και το ζητούμενο ελευθερίας και ανεξαρτησίας της εκκλησίας ενάντια στον εθνοφυλετισμό και τον κρατισμό, και βεβαίως οι θεολογικοί και πνευματικοί λόγοι του. Κρίμα, αλλά ας όψεται το Βυζάντιο !!. Ο "εθνοφυλετισμός" και ο κρατισμός δεν είναι προϊόντα του 19ου αι. αλλά είναι πάγια χαρακτηριστικά της βυζαντινής και μεταβυζαντινής (σλαβικής κ.λπ.) πραγματικότητας. Μην είμαστε κοντόφθαλμοι αλλά να ψάχνουμε τις αιτίες των πραγμάτων στις ρίζες τους.
Η παραπάνω εικόνα συμβολίζει τον κάθε μορφής "εθνοφυλετικό Χριστό" που αντιστοιχεί τοις πράγμασι στις "εθνοφυλετικές εκκλησίες", έστω κι αν στη θεωρία αυτό διαψεύδεται από τις τελευταίες. Αλλά στη θεωρία πολλά λέγονται, ειδικά όταν έχεις εκπνευματίσει, εξαυλώσει τον Χριστό !! Γι' αυτό και η "εξαύλωση" του Χριστού , η απομυστηριοποίησή Του, σε συνδυασμό με τον "εθνοφυλετισμό" της εκκλησίας είναι βαρύτατη κακοδοξία, χριστολογική και εκκλησιολογική αντίστοιχα. Διότι εξαϋλωμένον, αυτή τον επανιστορικοποιεί. Όχι όμως "εν αγίω Πνεύματι", "μυστηριακά" (!!!!), αλλά "εθνοφυλετικά". Του φοράει με λίγα λόγια ή βυζαντινο-αυτοκρατορικά ενδύματα ή κόκκινα τσαρούχια κ.λπ. για να ταυτιστεί με Αυτόν στη βάση του ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ παρελθόντος της και όχι, όπως θα όφειλε, στη βάση της ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ Βασιλείας Του, της αγιοπνευματικά επερχόμενης. Τι άλλο να πει κανείς γι΄αυτή την αντιστροφή προοπτικής?
Συμπερασματικά: Δεν φτάνει να έχεις καταδικάσει επίσημα τον εθνοφυλετισμό στα χαρτιά όταν παραμένεις ως εκκλησία (και εκκλησίες) εθνοφυλετική στην πράξη από την κορυφή έως τα δάχτυλα των ποδιών. Γιατί ο εθνοφυλετισμός δεν εξορκίζεται έτσι, αλλά με ειλικρινή αυτοκριτική ανάγνωση όλου του παρελθόντος μας, του βυζαντινού, από τον 4ο αι. κ.ε. Αν δεν θέλουμε να το δούμε και να το αναγνωρίσουμε με ειλικρίνεια, ενώπιον του Θεού, του εαυτού μας και όλων, στουρθοκαμηλίζουμε. Αυτός είναι ο λάθος δρόμος και η λάθος στάση της Ορθοδοξίας αλλά και των εκκλησιών που προέκυψαν από τη Διαμαρτύρηση.
Τα απώτερα θεολογικά αίτια του εκκλησιολογικού εθνοφυλετισμού είναι χριστολογικά (και συνεπώς πνευματολογικά) γιατί η κάθε εκκλησιολογία πατάει πάντα πάνω, εγγράφεται (πνευματολογικά) σε μια δεδομένη χριστολογία. Πρόκειται για παρανόηση του τρόπου της ενσάρκωσης του Λόγου στον Χριστό –είμαι πεπεισμένος– που ως ενσάρκωση είναι αγιοπνευματικά προσωπική. Δηλ. ο Λόγος παραμένει υπερβατικός και απερίσταλτος ακριβώς στην ιστορική ενσάρκωσή Του στον Χριστό. Ανάλογη mutatis mutandis είναι και η ενσάρκωση της «εκκλησίας» του Χριστού στα έθνη και τα κράτη. Η υπερβατικότητα πατάει πάνω, εγγράφεται στην εμμένεια και η εμμένεια ριζώνει στην υπερβατικότητα. Ή όπως λέμε στη θεολογία με πιο τεχνικούς όρους η "Θεολογία" πατάει πάνω στην "Οικονομία" και η "Οικονομία" ριζώνει στη "Θεολογία". Η σχέση τους είναι διαλεκτική, όχι αναλογική.
