Θ. μετάληψη και κορωνοιός: η σημασία της ευχαριστιολογίας

Θεία μετάληψη, ευχαριστιολογία και χριστολογία:

Μια σφαιρική προσέγγιση

Δρ. Κωνσταντίνος Αγόρας

Θέση ορθοδόξου ιερέως στην τηλεόραση: «Ο κορωνοϊός δεν κολλάει από την μετά­ληψη διότι ο Χριστός δεν έχει μικρόβια». Ευσεβής κουβέντα δεν λέω, αλλά θεολογι­κά αστήρικτη κατά τη γνώμη μου. 

Παρόλο που το θέμα της θ. μετάληψης και των τρόπων της είναι διαφορετικό από το θέμα της θ. κοινωνίας (της μυστηριακής Ευχαριστίας), η θέση αυτή του εν λόγω ιερέως, μου έφερε προ οφθαλμών το ερώτημα περί Ευχα­ριστιολογίας. Το ερώτημα αυτό είναι τεράστιο και δεν θα μπορούσα εδώ παρά να σχεδιάσω, εντελώς σχηματικά, μια ευχαριστιολογική προσέγγιση της πραγματικής παρουσίας του Χριστού στην Θ. Ευχαριστία (δόγμα πίστεως), διαφορετική από την θεωρία περί "μετουσίωσης" (transubstantiatio κατά την κλασική καθολική θεολογί­α) ή περί "συμμετουσίωσης" (consubstantiatio κατά τη λουθηρανική θεολογία), ή ακόμα από την ασαφή, μυστικιστική αντίληψη της "μεταβολής" (κατά την ανατολική θεολογία). Την προσέγγιση αυτή που είναι εικονο-μυστηριολογική, θα την ονόμαζα θεωρία της "α­γιοπνευματικής ενυποστασίας". Έχει κατά τη γνώμη μου το πλεονέκτημα, όχι μόνον να διασυνδέει την ευχαριστιολογία με την χριστολογία, αλλά και να παρουσιάζει τις μεταξύ τους αναλογίες (παρόλες τις διαφορές τους). 

Ας ξεκινήσουμε όμως με τη διατυπωθείσα θέση από τον ορθόδοξο ιερέα. Σαν αφετη­ρία μου παίρνω την αλή­θεια (στα μάτια της πίστης) της πραγματικής παρουσίας του Χριστού στα αγιασμένα μυστη­ριακά Είδη, τον άρτο και τον οίνο (=μυστηριακή Ευχα­ριστία)[1]. Τα τελευταία, με την επενέργεια του αγίου Πνεύματος, μεταβάλλονται πραγματικά –πλην «εν μυστηρίω» και αυτό είναι όπως θα δούμε το σημαντικό– σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Πώς όμως θα πρέπει να εννοήσουμε αυτό το δίπολο «πραγ­ματικά ... αλλά εν μυστηρίω»; Εδώ είναι το ερώτημα. Πώς εννοούμε τον «μυστη­ριακό ρεαλισμό», τον ρεαλισμό μιας «μυστηριακής» πραγματικότητας; Τι είδους «ρεαλισμός» είναι αυτός; Ας πούμε αρχικά τι δεν είναι: δεν είναι χονδροειδής ρεαλι­σμός, «οντικός ρεαλισμός» όπως θα λέγαμε που θα μετέτρεπε μια «μυστηριακή πραγματικότητα», μια πραγματικότητα απ΄άκρη σ΄άκρη αγιοπνευματική, σε «υπερ­φυσικό πράγμα» (είδωλο).

1. Η αντιφατική πράξη: Αν «ο Χριστός δεν έχει μικρόβια», σημαίνει ότι η Θ. Ευχαριστία ταυτίζεται είτε έτσι απλά (sic et simpliciter), χονδροειδώς, για να το πω έτσι, είτε υπερφυσικά με τον Χριστό. Τότε όμως, σύμφωνα με αυτή τη λογική θεώρησης της Θ. Ευχαριστίας –την οντική και μονοφυσιτική, το λέω απερίφραστα– θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι κατά τη διαδικασία αποξήρανσης του αγίου άρτου την Μεγάλη Πέμπτη, στο πύραυνο "ψήνουν τον Χριστό για να μην μουχλιάσει", πράγμα που είναι βλάσφημο και να το σκεφτεί κανείς. Κάτι λοιπόν εδώ δεν πάει καλά σε αυτή τη οντική-μονοφυσιτική θεώρηση, τη μυστικιστική, που είναι δυστυχώς ευρέως διαδεδομένη. Ας σημειωθεί ότι η βυζαντινή θεωρία της «μεταβολής» έχει το μειονέκτημα ότι θεωρεί μυστικιστικά και συνεπώς ολιστικά και αδιάκριτα την Θ. Ευχαριστία (όλο ένα πράγμα) και συνεπώς δεν διακρίνει μεταξύ «ευχαριστιακού μυστηρίου» (σώμα και αίμα του Χριστού) και «μυστηριακών Ειδών» (άρτος και οίνος της Ευχαριστίας). Θα επανέλθω σε αυτή την πολύ βασική διάκριση. 

Ας παρατηρήσουμε ωστόσο ότι μιλάμε για «διάκριση», όχι για «διάζευξη» ή «χωρισμό». «Διάκριση» σημαίνει δυο ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ επίπεδα της ΙΔΙΑΣ πραγματικότητας. Λ.χ. στον Χριστό μιλάμε για «θεότητα» και «ανθρωπότητα» που διακρίνονται μεταξύ τους απόλυτα αλλά δεν χωρίζονται επουδενί. Ανάλογα στη Θ. Ευχαριστία μιλάμε για «Σταυρική Ευχαριστία προς τον Πατέρα» (ευχαριστιακό μυστήριο) και «μυστηριακά Είδη άρτου και οίνου» που επίσης διακρίνονται μεταξύ τους απόλυτα αλλά δεν χωρίζονται επουδενί. Μπορούμε να μείνουμε πιστοί σε αυτό το παράδοξο «αδιαιρέτως και ασυγχύτως»; Όπως για τον Χριστό (βλ. Σύνοδος της Χαλκηδόνας) έτσι και για την Ευχαριστία Του;

2.1 Το θεολογικό σκεπτικό: Νομίζω καταρχάς ότι στα περί Θ. Ευχαριστίας (ευ­χαριστιολογία), γίνεται πολύ συχνά, mutatis mutandis, το λάθος που γίνεται και στα περί Χριστού (χριστολογία) - δηλ. η μονοφυσιτική θεώρηση της πραγματι­κότητας, η μόνον εκ των άνω – και όχι όπως θα έπρεπε, σύμφωνα με τη Χαλκη­δόνα, η διαλεκτική θεώρηση "και εκ των άνω και εκ των κάτω" των πραγματι­κοτήτων (του Χριστού και της Θ. Ευχαριστίας αντίστοιχα). Στον μεν Χριστό, οι μυστικοπαθείς κάθε εποχής, τείνουν να βλέπουν τελικά μόνον τον άκτιστο Λόγο, παραγνωρίζοντας (μονοφυσιτικά) τον ιστορικό άνθρωπο. Το ανάλογο πράττουν και στην Θ. Ευχαριστία: τείνουν να βλέπουν τελικά μόνον τον θεάνθρωπο Χριστό, το σώμα Του και το αίμα Του, παραγνωρίζοντας μονοφυσιτικά την ακεραιότητα των μυστηριακών Ειδών του σώματος και του αίματός Του, τον άρτο και τον οίνο. Και όπως στον μεν Χριστό έχουμε –τελικά– απορρόφηση της ιστορικής ανθρωπό­τητάς Του από τον Λόγο, λόγω χριστολογίας παροξυμμένα ασύμμετρης[2], στο Ευχαριστιακό μυστήριο έχουμε ανάλογη απορρόφηση των μυστηριακών Ειδών (των τιμίων Δώρων) από τον Χριστό, λόγω ευχαρι­στιολογίας παροξυμμένα ασύμμετρης.

Αυτή τη θεολογική θέση θα ήθελα εδώ ακροθιγώς να αναπτύξω. Ως μυστικιστική και ολιστική, η θεωρία της «μεταβολής» αναιρεί την διαφορά των «μυστηριακών Ειδών» έναντι του «σταυρικού μυστηρίου» της Ευχαριστίας ακριβώς όπως mutatis mutandis η θεωρία της παροξυσμικά ασύμμετρης χριστολογίας αναιρεί την διαφορά του «ιστορικού Ιησού Χριστού» προς τον «άκτιστο Λόγο». Και αυτό είναι θεολογικά πολύ ενδιαφέρον γιατί δείχνει μια γενική μονοφυσιτική τάση της Ανατολής στη θεώρηση του Χριστού και της Ευχαριστίας Του.

2.2 Αποτελεί γενικευμένη τάση της Ανατολής η μονοφυσιτική και νεοαλεξανδρινή (άλλως νεοχαλκηδόνια) θεώρηση της «παροξυμμένης ασυμμετρίας» του Θεού έναντι του ανθρώπου και της «μυστικοπάθειας» (όχι βέβαια του «μυστηριακού ρεαλισμού» που είναι εντελώς άλλο πράγμα), τόσο της ιστορικής ανθρωπότητας του Χριστού όσο και της μυστηριακής υπόστασης των τιμίων Δώρων της Ευχαριστίας Του, και ιδιαίτερα επικίνδυνη !! Τι μπορούμε να πούμε γι' αυτό στην προσπάθεια μιας πληρέστερης διασύνδεσης μεταξύ χριστολογίας και ευχαριστιολογίας? Νομίζω πως θα μπορούσαμε να διασυνδέσουμε αναλογικά τον ιστορικό Χριστό και τα τίμια Δώρα Του μέσω μιας θεωρίας της "αγιοπνευματικής ενυποστασίας". Αυτή είναι η πρότασή μου στο παρόν σχεδίασμα. Τι ακριβώς εννοώ? Εδώ χρειάζεται λίγη προσοχή γιατί οι έννοιες είναι λεπτές.

3.1. Χριστολογία και ευχαριστιολογία: Στον Χριστό ο άνθρωπος Ιησούς δεν έχει υπόσταση από τον εαυτό του (διότι τότε η υπόσταση αυτή θα ήταν παράλληλη με την υπόσταση του Λόγου) αλλά, χωρίς να είναι ανυπόστατη η ανθρωπότητά του (όπως θέλουν οι νεοαλεξανδρινοί, παλαιοί και σύγχρονοι), εν αγίω Πνεύματι, έχει το "υφεστάναι" του, την οντολογική του υπόσταση, το οντολογικό του θεμέλιο, στον ίδιο τον πατρικό Λόγο. Έτσι, ο άνθρωπος Ιησούς είναι, όπως λέμε, "αγιοπνευματικά ενυπόστατος" στον Λόγο και όχι "φυσικά ενυπόστατος" στον εαυτό του (και αυτό έχει τεράστια σημασία για την χριστολογία αλλά και την ευχαριστιολογία). Δηλ. ο Ιησούς της Ναζαρέτ έχει την υπόστασή του, το "είναι" του, όχι στην ανθρωπότητά Του από μόνη της (όπως όλοι εμείς οι άλλοι), αλλά στον Λόγο του Πατρός. Και την έχει «εν αγίω Πνεύματι» (δηλ. μέσα από το άγιο Πνεύμα). Η ανθρωπότητα του Ναζωραίου Ιησού είναι «εν μυστηρίω» (δηλ. αγιοπνευματικά) η ανθρωπότητα του Λόγου του Πατρός. Και ο Ιησούς της Ναζαρέτ είναι, «εν μυστηρίω» (δηλ. αγιοπνευματικά) ο ενανθρωπισμένος Λόγος. Εδώ βρίσκεται ο «μυστηριακός ρεαλισμός» του ιστορικού Ιησού, του ενανθρωπισμένου στην Ιστορία Λόγου του Πατρός.

3.2. Κατ΄ανάλογο τρόπο πιστεύω, στην Ευχαριστία του Χριστού, στο σώμα και στο αίμα του Χριστού το προσφερθέν προς τον Πατέρα στον Σταυρό, ο άρτος και ο οίνος (τα ευλογημένα τίμια Δώρα, τα μυστηριακά Είδη), χωρίς να είναι ανυπόστατα ως τέτοια, δεν έχουν δική τους υπόσταση στον εαυτό τους (διότι τότε θα υπήρχαν παράλληλα προς την Ευχαριστία του Χριστού στον Σταυρό προς τον Πατέρα) αλλά έχουν αγιοπνευματικά το "υφεστάναι" τους, την οντολογική τους υπόσταση, το "είναι" τους, σε εκείνη την μοναδική Ευχαριστία του Χριστού στον Σταυρό. Έχουν λοιπόν "αγιοπνευματικά" την υπόστασή τους, το "είναι" τους εκτός εαυτών, στο προσφερθέν σώμα και στο αίμα του Χριστού στο Σταυρό –και τούτο από τη χάρη του Θεού–, και συνεπώς δεν έχουν "φυσικά" την υπόστασή τους, το "είναι" τους στον ίδιο τον εαυτό τους, από τη φύση τους.

Είναι πολύ σημαντική η διάκριση αυτή, η χάριτι εκστατική θεώρηση των καθαγιασμένων τιμίων Δώρων, έναντι μιας φύσει θεώρησης των Ειδών. Τα μυστηριακά Είδη γίνονται, αγιοπνευματικά, με λίγα λόγια, "εκστατικές πραγματικότητες", απολύτως διανοιγμένες προς κάτι άλλο, προς την Ευχαριστία στο Σταυρό του Χριστού, κάτι που από τη φύση τους δεν είναι. Με την ευλογία το ψωμί και το κρασί, παύουν να είναι "φύσει ενυπόστατα" στον ίδιο τον εαυτό τους (φυσικές παρουσίες) και γίνονται "χάριτι ενυπόστατα" εν αγίω Πνεύματι (αγιοπνευματικές παρουσίες), όχι πιά στον ίδιο τον εαυτό τους (σαν ψωμί και κρασί), αλλά στην εν τω Σταυρώ Ευχαριστία του Χριστού (σαν σώμα και αίμα Του). Τα ίδια τα μυστηριακά Είδη (σαν εικόνες στραμμένες προς το αρχέτυπό τους) γίνονται "εκστατικά"... η εν τω Σταυρώ Ευχαριστία του Χριστού προς τον Πατέρα (αρχέτυπο) λόγω της οντολογικά απόλυτης διάνοιξής τους προς αυτήν. Εδώ αναφέρομαι στη διάνοιξη και τη διαφάνεια της κάθε αυθεντικής «εικόνας» προς το «αρχέτυπό» της. Διότι, εξ ορισμού "εικόνα" (αυθεντική) σημαίνει αγιοπνευματική διάνοιξη και διαφάνεια προς το αρχέτυπο, μια δυναμική κίνση μέχρι την ομοίωση προς αυτό. 

3.3. Το "εκστατικά" λοιπόν εδώ σημαίνει την εν αγίω Πνεύματι απόλυτη διαφάνεια των μυστηριακών Ειδών, των τιμίων Δώρων (εικόνες) στην Σταυρική θυσία-Ευχαριστία του Χριστού προς τον Πατέρα (αρχέτυπο). Η "εικόνα" (δηλ. τα μυστηριακά Είδη, τα τίμια Δώρα), σαν παράθυρο ορθάνοιχτο προς τα έξω, ταυτίζεται απόλυτα προς το "αρχέτυπό" της (Σταυρική θυσία-Ευχαριστία του Χριστού προς τον Πατέρα) διασυνδέοντας το παρελθόν της Ιεράς Ιστορίας, τον Σταυρό και την Ανάστασή Του με τα έσχατα της Βασιλείας, την δεύτερη Παρουσία Του. Η Θ. Ευχαριστία είναι το μόνο ατόφιο κομμάτι της Βασιλείας που παρεπιδημεί "εν μυστηρίω" ανάμεσά μας. Τα ευλογημένα τίμια Δώρα είναι οι μόνες εσχατολογικά πλήρως μεταμορφωμένες πραγματικότητες κατά τρόπο απόλυτο. Αυτό πιστεύω θέλει να δείξει η θεωρία της «μετουσίωσης» αν και το εκφράζει με άλλο τρόπο (αριστοτελικό). Τα ευλογημένα τίμια Δώρα είναι μεταφορφωμένες πραγματικότητες – προληπτικά αλλά εν μυστηρίω στην Ιστορία, καίτοι ανήκουν (μετά την Ανάληψη του Χριστού) στην Βασιλεία. Το "απολύτως" της αγιοπνευματικής ταύτισης μεταξύ «εικόνας» (τιμίων Δώρων) και «αρχετύπου» (Ευχαριστιακής θυσίας στον Σταυρό) πρέπει εδώ να τονιστεί με έμφαση.

4.1. Μυστήριο της Ευχαριστίας και μυστηριακά Είδη: Παράλληλα όμως με την αγιοπνευματική ταύτιση, θέλει προσοχή εδώ και η άλλη πλευρά της πραγματικότητας αυτής: η αγιοπνευματική διάκριση μεταξύ "μυστηριακών Ειδών" (τιμίων Δώρων άρτου και οίνου) και "Ευχαριστίας του Χριστού" (σώμα και αίμα του Χριστού προσφερθέν προς τον Πατέρα στον Σταυρό). Και αυτό μας φέρνει πιο κοντά στο να εξετάσουμε την θέση του ορθοδόξου ιερέως ότι "ο Χριστός δεν έχει μικρόβια". Γιατί ? Διότι τείνουμε να θεωρούμε την "Ευχαριστία του Χριστού" οντικά, δηλ. πραγμοποιημένα, σαν κάτι τι, "σαν πράγμα (υπερ)φυσικό" και να την ταυτίζουμε έτσι απλά –"(υπερ)φυσικά" ή μαγικά– με τα "μυστηριακά είδη" (Sacramentalismus). Δηλ. να αναιρούμε τη διαφορά της εικόνας ως προς το αρχέτυπο. Αλλά η εικόνα είναι εικόνα του αρχετύπου και το αρχέτυπο είναι αρχέτυπο της εικόνας και η διαφορά μεταξύ τους δεν αίρεται.

4.2. Όντως μεταξύ "σταυρικής Ευχαριστίας" (σώμα και αίμα προσφερθέν προς τον Πατέρα στον Σταυρό) και "μυστηριακών Ειδών" (άρτου και οίνου του μυστηρίου) υπάρχει, με αγιοπνευματικό τρόπο, ταύτιση-και-διάκριση, όχι μόνον ταύτιση (οντικά) - όπως ακριβώς μεταξύ "Χριστού" και "Εκκλησίας" υπάρχει, με αγιοπνευματικό τρόπο, ταύτιση-και-διάκριση, όχι μόνον ταύτιση (οντικά). Δεν έχουμε, μεταξύ των δυο, ούτε απλώς οντική ταύτιση (μαγική) ούτε απλώς συμβολική διάκριση (νομιναλιστική) αλλά εικονο-μυστηριολογική σχέση εικόνας και αρχετύπου, τιμίων Δώρων του μυστηρίου και σταυρικής Ευχαριστίας του Χριστού. Αυτό είναι το κλειδί στην υπόθεση και ελπίζω να γίνομαι στοιχειωδώς έστω αντιληπτός, αν και το θέμα θα χρειαζόταν πολύ μεγαλύτερη θεολογική ανάλυση. Εδώ δεν κάνω τίποτε άλλο παρά να το σκιαγραφώ στις βασικές του διαστάσεις.

5.1. Αγιοπνευματική ενυποστασία: Είναι αποφασιστικής σημασίας η έννοια της "αγιοπνευματικής ενυποστασίας" (δηλ. του "υφεστάναι", του "υπάρχειν" στο έσχατο οντολογικό θεμέλιο εν αγίω Πνεύματι) των έτερων πραγματικοτήτων. Χωρίς αυτή την έννοια δεν καταλαβαίνουμε τίποτα, από την ταύτιση-και-διάκριση, την αγιοπνευματική, ούτε στη χριστολογία (άνθρωπος Ιησούς και πατρικός Λόγος), ούτε στην εκκλησιολογία (Εκκλησία νύμφη και Χριστός νυμφίος), ούτε στην ευχαριστιολογία (μυστηριακά Είδη [δηλ. άρτος και οίνος] και Ευχαριστία του Χριστού στον Σταυρό [δηλ. σώμα και αίμα]).

5.2. Λόγω της πραγματικής παρουσίας του Χριστού στη Θ. Ευχαριστία (δόγμα πίστεως) αυτό που μεταλαμβάνουμε είναι ασφαλώς το θυσιασθέν σώμα και αίμα του Χριστού στο Σταυρό, είναι βέβαιο… Πλην όμως το μεταλαμβάνουμε ΕΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩ. Που σημαίνει ΥΠΟ ΤΑ ΕΙΔΗ του άρτου και του οίνου, δηλ. όχι ευθέως, "φυσικίστικα" (χονδροειδώς ας πούμε), πραγμοποιημένα (σαν ένα υπερφυσικό πράγμα). Μεταλαμβάνοντάς το, ταυτιζόμαστε μυστηριακά, αγιοπνευματικά, με εκείνο το σώμα και αίμα το προσφερθέν στο Σταυρό προς τον Πατέρα για να μπορέσουμε και εμείς –εν Αυτώ– να Τον ακολουθήσουμε στη μετέπειτα πορεία Του, της Ανάστασης και του Δοξασμού σε πασχάλια κίνηση "επιστροφής" προς τον Πατέρα. Διότι η Θ. Ευχαριστία είναι το κατεξοχήν πασχάλιο «μυστήριο» (Sacramentum).

5.3. Συνεπώς, σύμφωνα με αυτή τη λογική, δεν μπορούμε να λέμε έτσι απλά, αναφερόμενοι στα μυστηριακά Είδη της Ευχαριστίας, ότι "ο Χριστός δεν έχει μικρόβια", έστω κι αν η χάρις του αγιωτάτου Μυστηρίου μάς προστατεύει από κάθε κακό. Και τούτο όχι μαγικά, αλλά με την πίστη και τη χάρη, διότι το σώμα εκείνο του Χριστού, το θυσιασθέν στον Σταυρό, ήταν παθητό, απέθανε πραγματικά. Κάτι τέτοιο θα ήταν ένα είδος ευχαριστιολογικού αφθαρτοδοκητισμού (θα επανέλθω). Εννοείται βεβαίως εδώ ότι η "χάρις" δεν πραγμοποιείται οντικά (σαν ένα υπερφυσικό «κάτι τι») αλλά αποτελεί εν αγίω Πνεύματι "μυστήριο παρουσίας". Άλλωστε, το "ευχαριστιακό μαχαίρι" αυτό είναι δίκοπο. Για όσους μεταλαμβάνουν σε αυτό χωρίς να πιστεύουν επιφέρει, όπως λέει ο Παύλος με κάποια ίσως υπερβολή, αρρώστιες και θανάτους (απλώς "πνευματικούς" ή μήπως και "σωματικούς"?). Για όσους το πιστεύουν και το ποθούν με ταπείνωση χαρίζει την αιώνια ζωή και ενδυναμώνει την προσωπική σχέση με τον Κύριο. Ας μας χαρίζει πάντα ο Χριστός την πίστη για να μεταλαμβάνουμε άξια της Θ. Ευχαριστίας Του, αυτής προς τον Πατέρα. Σήμερα μεν "εν εσόπτρω και αινίγματι" (εν μυστηρίω), στη μέλλουσα Βασιλεία "πρόσωπον προς πρόσωπο".

5.4. "Στην γλώσσα της εκκλησίας μας, γράφει ο Δημήτρης Ηλιάδης στο ΦΒ, η Ευχαριστία είναι «φάρμακο αθανασίας» όχι φάρμακο σωματικής υγείας. Θέλει προσοχή το θέμα" - Χωρίς να αποκλείεται να αποβεί η Θ. Ευχαριστία και φάρμακο σωματικής υγείας (σαν extra θαύμα), προσθέτω, νομίζω ότι με αυτή την απλή έκφραση εστιάζεται πολύ σωστά το θέμα.

Εδώ θέλω να παρατηρήσω τα εξής ζητήματα, επιπρόσθετα, στον προβληματισμό. 1. Το ένα ζήτημα είναι το πώς ερμηνεύουμε την Χαλκηδόνα: διαλεκτικά – ή συνθετικά-συγχυτικά ? 2. Το άλλο ζήτημα είναι αν με τη θεία μετάληψη κοινωνούμε στο σώμα του προ-αναστάσιμου Χριστού, το παθητό (χαλκηδόνια προοπτική) ή αν κοινωνούμε στο σώμα του μετα-αναστάσιμου Χριστού, το άφθαρτο (νεοαλεξανδρινή προοπτική). Τα ερωτήματα δεν είναι ασήμαντα.

Αν προσέξει κανείς παραπάνω στο σημείο 5.2 της ανάρτησής, μου θα δει ότι υποστηρίζω ότι με τη Θ. μετάληψη κοινωνούμε-ταυτιζόμαστε με την Ευχαριστία του Χριστού στον Πατέρα επί του Σταυρού, δηλ. με το παθητό σώμα του προ-αναστάσιμου Χριστού το προσφερθέν ως τέτοιο στον Σταυρό. Και τούτο για να Τον ακολουθήσουμε, βαδίζοντας πίσω από Αυτόν, στην πασχάλια ιστορία Του, της Ανάστασης και της Ανάληψης-Δοξασμού στη Βασιλεία εκ δεξιών του Πατρός. Αυτή πιστεύω ότι είναι η χαλκηδόνια προοπτική της "διάκρισης" η οποία, επιπρόσθετα, διασώζει την διαφορά μεταξύ Ιστορίας και Εσχάτων, μεταξύ προ-αναστάσιμου και μετα-αναστάσιμου Χριστού. Η άλλη προοπτική (η νεοαλεξανδρινή), ότι κοινωνούμε το αναστημένο και συνεπώς άφθαρτο σώμα του Χριστού, το εσχατολογικό, επειδή έρχεται σε αντίφαση με το "ασυγχύτως" της Χαλκηδόνας, οδηγεί σε αυτό που ονομάζω έναν ευχαριστιολογικό αφθαρτοδοκητισμό. Προβάλει αναδρομικά στο σταυρωθέν-προσφερθέν Σώμα του Χριστού, το παθητό, το μετα-αναστάσιμο στάτους της απάθειας. Αλλά τότε ο Χριστός δεν πεθαίνει πραγματικά αλλά μάλλον εικονικά (δοκητισμός). Και αυτό το τελευταίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η Ορθοδοξία ειδικά έχει ένα πρόβλημα, όχι με το σταυρικό πάθος, αλλά με τον πραγματικό θάνατο του Χριστού, ακριβώς λόγω αυτής της προβολής.

Το ερώτημα που θα έπρεπε να τεθεί εδώ είναι: «Γιατί κοινωνούμε ?» Προσωπικά πιστεύω ότι κοινωνούμε για να ακολουθήσουμε –εκ των ένδον, όχι παράλληλα– τον ιστορικό (παθητό) Χριστό στο πάθος Του, στο Θάνατό Του, στην Ανάστασή Του και στη Δόξα Του. Γι' αυτό και κοινωνούμε ΕΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩ (άρτος και οίνος), όχι απευθείας. Και γι’ αυτό κοινωνούμε όχι γενικά και ακαθόριστα «στον Χριστό» αλλά «στο σώμα Του και στο αίμα Του», στη θυσία Του για όλο τον κόσμο, του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος. Σε αυτήν εδώ τη ζωή κοινωνούμε συνεπώς στον ιστορικό Χριστό, τον «προ-αναστάσιμο», καθοδόν προς την ανάσταση και το δοξασμό του στον Πατέρα, για να γίνουμε κι εμείς όμοιοί του στην Ιστορία, «ακόλουθοι» του Χριστού και «εσωτερικοί» του Χριστού ΕΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩ. Μόνο στην μέλλουσα ζωή, την εσχατολογική (αν αξιωθούμε) θα κοινωνούμε στον «μετα-αναστάσιμο Χριστό» ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ. Αυτή είναι η άποψή μου με λίγα λόγια. Τα άλλα είναι νομίζω ... μυστικισμοί και προβολές. Δεν μπορούμε να συγχέουμε μυστικιστικά ούτε την ανθρωπότητα με τη θεότητα του Χριστού, τις φύσεις του, ούτε τα διαφορετικά υπαρξιακά στάδια της Ιστορίας Του: το «προ-αναστάσιμο» (ιστορικό) και το «μετα-αναστάσιμο» και «ένδοξο» εκ δεξιών του Πατρός (εσχατολογικό). Πρόκειται για δυο διαφορετικούς τρόπους ύπαρξης του ίδιου Χριστού (in via/in patria), όχι για δυο Χριστούς. Αυτά είναι νομίζω σοβαρά χριστολογικά (και σωτηριολογικά) λάθη που πρέπει να τα αποφεύγουμε όσο μπορούμε.

Με τη θεία κοινωνία στο σώμα και το αίμα του Χριστού ασφαλώς "οικειοποιούμεθα" ΟΛΟ το Πάσχα Του, το πέρασμά Του από το in via στο in patria, το πέρασμά Του προς τον Πατέρα, όχι μόνον την Ανάστασή του. Το πολυδιάστατο Πάσχα ως τέτοιο "πάει πακέτο" και συμπεριλαμβάνει πάθος, θάνατο, ανάσταση και δοξασμό. Δεν μπορούμε να το χωρίζουμε και να κρατάμε ό,τι μας συμφέρει (ή νομίζουμε ότι μας συμφέρει). Σε αυτήν εδώ τη ζωή, την ιστορική, δεν μπορούμε να πηγαίνουμε κατευθείαν στον "αναστημένο και ένδοξο Χριστό" αφήνοντας στην άκρη τον "Χριστό των παθημάτων". Διότι έτσι θα αναιρούσαμε το in via. Η ανάσταση δεν είναι το happy end των παθημάτων (του στυλ ... τέλος καλό, όλα καλά). Η ανάσταση και ο δοξασμός είναι το βαθύτερο οντο-σωτηριολογικό νόημα των παθημάτων του Χριστού (συμπεριλαμβανομένου του Θανάτου Του).

Αν ο Χριστός δεν χωρίζεται σε παθητό και μη παθητό πλέον μετά τη Ανάστασή Του (είναι βέβαιο) οι δυο αυτές φάσεις της ζωής του δεν μπορεί να μη διακρίνονται καθόσον το Πάθος και ο Θάνατός Του έχουν εσχατολογικοποιηθεί στα δεξιά του Πατρός, έχουν γίνει αιώνια και μόνιμα σαν γεγονότα. Δεν έχουν γίνει παροδικά ούτε έχουν εξαλειφθεί από την Ανάσταση όπως αφελώς θα φανταζόμασταν. Υφίστανται ως τέτοια αιωνίως σαν δρόμος για τον καθένα μας. Η Ανάσταση δεν είναι η κατάργηση (το happy end) του Πάθους και του Θανάτου αλλά είναι η αιώνια, κοσμοσωτήρια ύπαρξή τους (όχι η αναίρεσή τους). Άλλωστε λέμε ΘΑΝΑΤΩ θάνατον πατήσας, δεν λέμε ΑΝΑΣΤΑΣΕΙ θάνατον πατήσας !

6.1.  Ως προς τον αφθαρτοδοκητισμό ας μου επιτραπεί εδώ να ανοίξω μια παρένθεση αποσαφηνίζοντας μερικά πράγματα --σε χριστολογικό επίπεδο--  τα οποία δεν είναι άσχετα με το στάτους των μυστηριακών Ειδών -- σε ευχαριστιολογικό επίπεδο. Ο αφθαρτοδοκητισμός είναι η ακραία απόληξη της θέσης ότι ο ενανθρωπισμένος Λόγος, ο Χριστός, πριν την ανάστασή Του, δεν ήταν παθητός αλλά απαθής στην ανθρωπότητά Του. Ήταν θα λέγαμε "φύσει" απαθής ως άνθρωπος και απλώς "χάριτι" παθητός (κατά παραχώριση) στην ανθρωπότητά Του (βλ. εδώ τον παραλληλισμό μεταξύ της «ανθρωπότητας» του Χριστού - και της «φυσικότητας» των μυστηριακών Ειδών).

6.2. Όμως ο προ-αναστάσιμος Χριστός ήταν παθητός και –από μια χαλκηδόνια οπτική γωνία—οφείλω να διαφωνήσω με τη γενική νεοαλεξανδρινή (ή άλλως λεγόμενη –κακώς– και νεοχαλκηδόνια) προσέγγιση, την μη-χαλκηδόνια κατά τη γνώμη μου, που συγχέει τόσο τις φύσεις όσο και τις υπαρξιακές καταστάσεις του Χριστού και κάνει την ανθρωπότητά Του "φύσει" μη-παθητή (απαθή) και "χάριτι" μόνο παθητή. Ο ενανθρωπισμένος Λόγος ήταν ΦΥΣΕΙ ΠΑΘΗΤΟΣ (όχι βέβαια «πτώσει παθητός» καθότι αναμάρτητος) επακριβώς ως ΕΝΑΝΘΡΩΠΙΣΜΕΝΟΣ. Διότι το «παθητό» αναφέρεται στην φύση του ανθρώπου ως «κτιστού» και όχι στην πτώση της (κτιστής) φύσης. Έγινε λοιπόν ο Χριστός ΦΥΣΕΙ ΠΑΘΗΤΟΣ και τούτο σε αρμονία με την ΚΕΝΩΣΗ, την ΕΝΑΝΘΡΩΠΙΣΗ που Εκείνος είχε θελήσει και πραγματώσει. Αυτή με λίγα λόγια είναι η χαλκηδόνια προοπτική. Ο Λόγος, όντας "φύσει απαθής τη θεότητι", έγινε με την ενανθρώπισή Του "φύσει παθητός τη ανθρωπότητι". Ο Λόγος ΕΓΙΝΕ παθητός (σαρξ εγένετο), δηλ. ΚΕΝΩΘΗΚΕ ΩΣ ΣΑΡΚΩΘΕΙΣ και ΣΑΡΚΩΘΗΚΕ ΩΣ ΚΕΝΩΘΕΙΣ για να το πω επιγραμματικά. 

6.3. Αντίθετα από αυτό που υποστηρίζουν οι νεοαλεξανδρινοί (αντίστροφα προς τους χαλκηδόνιους) πως τάχα η ανθρωπότητα του Χριστού ήταν "φύσει" απαθής εξ' άκρας συλλήψεως και "χάριτι" μόνον παθητή, άπαξ και σαρκώθηκε, ο Χριστός δεν γινότανε παθητός προαιρετικά (χάριτι), ούτε από παιδαγωγία, ντεμέκ, τάχα (όντας φύσει απαθής, υποτίθεται). Δεν έπαιζε με τη θεότητά Του κρυφτούλι, ή σαν με άσσο στο μανίκι, για να μας διδάξει τάχα κάτι. Αυτό το σημείο θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Δεν ήταν σαρκωμένος ως απαθής -- και επί πλέον, κατ΄επιλογήν, γινότανε ώρες-ώρες παθητός, προαιρετικά. Διότι δεν ήταν η ανθρωπότητα Του θεωμένη εξ' άκρας συλλήψεως (αντίθετα από ότι υποστηρίζεται από τους νεοαλεξανδρινούς) αλλά θεώθηκε σταδιακά, μέσα από την ιστορία Του, με απόληξη στην ανάστασή της. Μια θέωση εξ' άκρας συλλήψεως της ανθρωπότητας του Χριστού αναιρεί το "ασυγχύτως" των φύσεων και, όπως προείπα, τη διαφορά μεταξύ των υπαρξιακών καταστάσεων στην ιστορία του Χριστού (προ- και μετα-αναστάσιμη) ! 

6.4. Επιπρόσθετα δεν είναι αυτό (δηλ. το υποτιθέμενο "κατ΄επιλογήν", χάριτι) το πλαίσιο για τα ΑΔΙΑΒΛΗΤΑ ΠΑΘΗ του Χριστού. Το "αδιάβλητο των παθών" δεν βρίσκεται στην "επιλογή" Του (τώρα θα δείξω τη θεότητα, τώρα θα την κρύψω) αλλά στο ότι ως «πάθη φυσικά» (δηλ. κτιστά) δεν ήταν "πτωτικά". Ήταν απλώς πάθη κτιστά, τα πάθη της κτιστότητας που ανέλαβε με την ενανθρώπισή Του. Έτσι δεν τον οδηγούσαν σε διαβολή, σε αμαρτία. "Αδιάβλητα" (πάθη) σημαίνει εδώ επακριβώς «μη-πτωτικά πάθη», πάθη που ως τέτοια είναι φυσικά για το κτιστό, για κάθε πραγματικό άνθρωπο ως άνθρωπο, ανεξάρτητα από την πτώση των παθών (στον πτωτικό άνθρωπο - αλλά όχι στον Χριστό ως μη-πτωτικό). Ο Χριστός δεν ήταν ο Λόγος μασκαρεμένος ως άνθρωπος !!! Κοντολογίς, με τη σάρκωσή Του, ο Λόγος δεν έγινε απαθής άνθρωπος ως Θεός. Έγινε παθητός Θεός ως άνθρωπος για να πω πάλι επιγραμματικά.

6.5. Με φανερή τη "φύσει" θεότητά Του (και όχι "κενωμένη" στη σάρκωσή Του), ο Λόγος δεν θα μπορούσε να σαρκωθεί, θα μας συνέθλιβε, θα συνέθλιβε τον άνθρωπο Ιησού και τους γύρω Του. Άπαξ όμως και αποφάσισε να σαρκωθεί, την έκρυψε (την κένωσε) για να σαρκωθεί. Όχι για παιδαγωγικούς λόγους, αλλά διότι διαφορετικά θα του ήταν αδύνατη η ενανθρώπιση. Δεν το "έπαιζε" (όπως υποστηρίζεται) περιστασιακά παθητός (χάριτι), όντας στην πραγματικότητα απαθής, για να μας διδάξει κάτι, για παιδαγωγικούς λόγους. Για τον προ-αναστάσιμο Χριστό ο "κανόνας" ήταν η παθητότητα, και η απάθεια ήταν η "εξαίρεση".  Όχι αντίστροφα (δηλ. σαν ο "κανόνας" να ήταν η απάθεια και η παθητότητα να ήταν η "εξαίρεση"). Στην τελευταία αυτή πρόταση, τη νεοαλεξανδρινή, υπάρχει μια αντιστροφή της χαλκηδόνιας ανθρωπολογικής προοπτικής. [Αυτή η τελευταία, η κρυπτοδοκιτιστική προσέγγιση, φαίνεται να είναι ωστόσο η προοπτική της "λογολογίας" των Αθανασίου, Κυρίλλου και των νεοαλεξανδρινών (Λεόντιος Ιεροσολύμων), καθώς και η τρέχουσα προσέγγιση στην ορθόδοξη υμνογραφία. Είτε μας αρέσει είτε όχι]. 

6.6. Ως προς την ανθρωπότητα του Χριστού, η αλεξανδρινή προοπτική της "λογολογίας" και η χαλκηδόνια προοπτική της "χριστολογίας" είναι μεταξύ τους αντίστροφες. Στην προοπτική αυτή της αλεξανδρινής "λογολογίας" (δηλ. της φύσει απάθειας της ανθρωπότητας του προ-αναστάσιμου Χριστού) --και όχι στην προοπτική της χαλκηδονιας "χριστολογίας" (δηλ. της φύσει παθητότητας της ανθρωπότητας του προ-αναστάσιμου Χριστού)-- δεν προσυπογράφω επουδενί, όντας προσωπικά όχι νεοαλεξανδρινός αλλά χαλκηδόνιος (το κατά δύναμιν). Και δεν προσυπογράφω διότι η προσέγγιση αυτή αναιρεί το "ασυγχύτως" της χαλκηδόνιας χριστολογίας και οδηγεί στον κρυπτοδοκητισμό !!! 

6.7. Το "εκουσίως κενωθείς" για τον Λόγο σημαίνει επακριβώς "εκουσίως σαρκωθείς" και τούμπαλιν, τελεία και παύλα. Σημαίνει επακριβώς "Χριστός", Λόγος ενανθρωπισμένος δηλ. παθητός, όχι απλά σκέτο "Λόγος" (άσαρκος). Ούτε παραπάνω, ούτε παρακάτω. Ως ενανθρωπιστική, η «χριστολογία» είναι κενωτική – ή διαφορετικά δεν είναι «χριστολογία» αλλά «λογολογία» (όπως δυστυχώς στους αλεξανδρινούς).

6.8. Μετά από αυτή τη χριστολογική παρένθεση ας επιχειρήσουμε τώρα μια μεταγραφή της χριστολογίας στην ευχαριστιολογία εστιάζοντας την προσοχή μας στο  στάτους των μυστηριακών Ειδών. Σε χαλκηδόνια (και όχι νεοαλεξανδρινή) προοπτική μπορούμε να πούμε αβίαστα ότι όπως η χριστολογία είναι κενωτική και διαλεκτική (βλ. αδιαιρέτως αλλά και ΑΣΥΓΧΥΤΩΣ) – δηλ. όχι ολιστική και συγχυτική– έτσι και η ευχαριστιολογία είναι κενωτική και διαλεκτική. Σημειωτέον ότι η αλεξανδρινή και νεοαλεξανδρινή προοπτική, υπερτονίζοντας παροξυσμικά το ΑΔΙΑΙΡΕΤΩΣ της κοινωνίας Θεού και ανθρώπου στον Χριστό, υποβαθμίζει το ΑΣΥΓΧΥΤΩΣ με αποτέλεσμα να συγχέει τον άνθρωπο με τον Θεό στον Κύριο. Και κατά προέκταση τα ευχαριστιακά Είδη του άρτου και του οίνου με το Σώμα και το Αίμα του Χριστού στην Ευχαριστία.

Πράγματι ανάλογο φαινόμενο παρατηρείται –στην ίδια προοπτική–  στην σχέση μεταξύ Χριστού (σώματος και αίματός Του) και μυστηριακών Ειδών (άρτου και οίνου) και όπου τα τελευταία ταυτιζόμενα με τον Χριστό συγχέονται με Αυτόν γιατί ταυτίζονται «οντικά» (φυσικά, υπερφυσικά) και όχι όπως θα έπρεπε «μυστηριακά» και διακεκριμένα (δηλ. εν αγίω Πνεύματι). Όμως τα μυστηριακά Είδη (άρτος και οίνος), αν και ενυπόστατα στην Ευχαριστία του Χριστού στο Σταυρό (στο σώμα και το αίμα Του) –εδώ βρίσκεται το ΑΔΙΑΙΡΕΤΩΣ– διασώζουν ακέραιες τις φυσικές ποιότητές και ιδιότητές τους –εδώ βρίσκεται το ΑΣΥΓΧΥΤΩΣ. Οι ποιότητές τους και οι φυσικές τους ιδιότητες δεν απορροφώνται από τον Χριστό, από την Ευχαριστία Του στον Σταυρό. Για τούτο και τα Είδη αυτά υπόκεινται "φύσει" στη φθορά. Δεν είναι δηλ. "φύσει" άφθαρτα, καίτοι "χάριτι" μεταδίδουν απολύτως το σώμα και το αίμα του Χριστού όντας, όπως είπαμε, απολύτως διάφανα –οντολογικά μιλώντας– στο σώμα και το αίμα του Χριστού, στην Ευχαριστία Του στον Σταυρό προς τον Πατέρα. Τα Είδη δεν έχουν αυτά καθαυτά υπόσταση στον εαυτό τους, αλλά στον Χριστό, καίτοι οι φυσικές ποιότητές τους (τα συμβεβηκότα - accidens) παραμένουν ακέραιες και υπόκεινται στη φθορά του κτιστού κόσμου. 

Κατά συνέπεια τα συμβεβηκότα αυτά δεν είναι επουδενί "φύσει" προστατευμένα από την φθορά (θα ήταν ευχαριστιολογικός αφθαρτοδοκητισμός) και, στην περίπτωσή μας, από τη μετάδωση ασθενειών σε περίοδο πανδημίας κατά τη θεία μετάληψη. Το ότι "χάριτι" ο Χριστός μπορεί να κάνει αν θέλει ένα θαύμα με αυτά έτσι ώστε να μην μεταδοθούν δια μέσου αυτών ασθένειες, δεν σημαίνει ότι μπορούμε να "εκβιάζουμε" (για μεταφυσικούς υποτίθεται λόγους) τον Χριστό να κάνει "χάριτι" οπωσδήποτε ένα τέτοιο θαύμα. Για τούτο, πιστεύω, ότι η αρχική πρόταση του ορθοδόξου ιερέως στα κανάλια – «ο κορωνοιός δεν κολλάει από την μετάληψη διότι ο Χριστός δεν έχει μικρόβια»– είναι θεολογικά αστήρικτη. Ταυτίζει μυστικιστικά και χονδροειδώς (οντικά) τα "μυστηριακά Είδη" της Θ. Κοινωνίας (άρτο και οίνο) με τον "ευχαριστιακό Χριστό" του Σταυρού (σώμα και αίμα) –που είναι όχι μόνο αδιαίρετα στην μεταξύ τους κοινωνία και σχέση αλλά ταυτόχρονα και ΑΣΥΓΧΥΤΑ– και τα συγχέει (εννοείται κατά μη-χαλκηδόνιο αλλά αλεξανδρινό τρόπο, παραδοσιακό στην Ανατολή). Διότι, όπως είπα και στην αρχή, αν ταυτίζονταν έτσι, συγχυτικά και όχι διαλεκτικά, αγιοπνευματικά, τότε, κυριολεκτικά, θα "ψήναμε τον Χριστό στο πύραυνο" την Μ. Πέμπτη, πράγμα βλάσφημο !!!

7. Υπαρξιακή προσέγγιση: Τώρα, ας δούμε το θέμα της θείας κοινωνίας σε μια άλλη προοπτική. Όπως όταν αγαπάς κάποιον, το σεξ δεν είναι μια απλή γενετήσια πράξη αλλά γίνεται έκφραση και αντίδωση αγάπης, έτσι και η θ. κοινωνία. Μη σκανδαλιζόμαστε από τον παραλληλισμό μεταξύ ερωτικού σεξ και θ. κοινωνίας. Στην τελευταία δεν είναι απλώς ένα "πράγμα" που τρώμε (όπως στο προηγούμενο παράδειγμα δεν είναι απλώς μια "πράξη" που κάνουμε) αλλά είναι έκφραση αμοιβαίας κοινωνίας και κοινωνία αγάπης με τον Χριστό όπως ο έρωτας ανάμεσα σε δυο πρόσωπα. Κι' όποιος επιμένει να σκανδαλιστεί για τον παραλληλισμό, δεν φταίω εγώ αν λειτουργεί έτσι η αμοιβαία αγάπη. Ας το δούμε και σε αυτή την προοπτική.

8. Συμπερασματικά: Την ανθρωπότητα του Χριστού τη διακρίνουμε --αχώριστα από τη θεότητά Του-- σαν δυο εντελώς διαφορετικά επίπεδα της ΙΔΙΑΣ θεανθρώπινης πραγματικότητας (που ούτε χωρίζουμε ούτε συγχέουμε) την οποία ονομάζουμε ΧΡΙΣΤΟ. Κατ΄αναλογία, τον άρτο και τον οίνο του μυστηρίου τα διακρίνουμε αχώριστα από το σώμα και το αίμα που προσέφερε ο Χριστός στο Σταυρό σαν δυο εντελώς διαφορετικά επίπεδα της ίδιας μυστηριακής πραγματικότητας (που ούτε χωρίζουμε ούτε συγχέουμε) την οποία ονομάζουμε ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ.

Ο χριστολογικός αφθαρτοδοκητισμός αδυνατεί να διακρίνει τα φυσικά χαρακτηριστικά της προαναστάσημης ανθρωπότητας του Χριστού από αυτά της αναστάσιμης και ένδοξης. Έτσι προβάλει την τελευταία πάνω στην πρώτη αναιρώντας την σωτηριολογική διαφορά τους. Παρομοίως ο ευχαριστιολογικός αφθαρτοδοκητισμός αδυνατεί να διακρίνει τα φυσικά χαρακτηριστικά των Ειδών του μυστηρίου από αυτά της αιώνιας πραγματικότητας της Ευχαριστίας. Έτσι προβάλει την τελευταία πάνω στην πρώτη αναιρώντας την ιστοριοσωτηριολογική διαφορά τους. Και στις δυο περιπτώσεις, νομίζω, η ιστοριοσωτηριολογική διαφορά είναι αυτή μεταξύ in via και in patria (του Χριστού/του πιστού). Μόνον ο μυστικισμός μπορεί να αναιρέσει --ή μάλλον να βάλει σε παρένθεση-- αυτή τη διαφορά με σοβαρές συνέπειες για τον μυστηριακό ρεαλισμό της σωτηρίας μας.

Κανείς δεν είπε ότι θα κολλήσουμε οπωσδήποτε αν κοινωνήσουμε (ειδικά οι καθολικοί λόγω διαφορετικού τρόπου μετάδοσης). Είπαμε ότι επειδή ο άρτος και ο οίνος είναι απόλυτα διακριτά (αν και αχώριστα) από το σώμα Του και το αίμα Του δεν αποκλείεται και να κολλήσουμε. Και συνεπώς ότι πρέπει να πάρουμε προφυλάξεις για τους άλλους. Αυτό είπε η Καθολική Ιεραρχία της Ελλάδος. Εννοούσε ότι δεν πρέπει να εξαναγκάζουμε ηθικά τον Χριστό να κάνει ένα επιπλέον θαύμα για να μην κολλήσουμε. Όχι από Αυτόν ασφαλώς (από το σταυρικό σώμα και το αίμα Του) αλλά από τη μετάδοση των μυστηριακών Ειδών (του άρτου και του οίνου) που σαν «μυστηριακά Είδη» διατηρούν τις φυσικές τους ποιότητες (τη μοριακή τους δομή κ.λπ.). Σιγά και τι έγινε, οι Καθολικοί παραδοσιακά κοινωνούσαν με μόνον τον άγιο άρτο. Αλήθεια, πότε είπε η Καθολική Εκκλησία ότι τα φυσικά χαρακτηριστικά ("συμβεβηκότα") του άρτου και του οίνου ο οποίος είναι σώμα και αίμα Χριστού δεν παραμένουν ακέραια ως "συμβεβηκότα" (όχι ως "ουσία")? Ότι λ.χ. δεν μουχλιάζουν ή δεν ξυνίζουν στο δισκοπότηρο αν τα αφήσεις ? (Γι' αυτό και οι ορθόδοξοι τα ξεραίνουν την Μ. Πέμπτη). Ότι ένα ποντίκι δεν μπορεί να τα φάει (όπως συνέβη στο παρελθόν)?.

Πάντα λέω με έμφαση ότι "δεν μεταλαμβάνουμε τον Ιησού Χριστό ΕΤΣΙ ΑΠΛΑ", αλλά ότι "μεταλαμβάνουμε τον Χριστό ΕΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩ". Δηλ. αγιοπνευματικά διαμεσολαβημένο από κτιστές πραγματικότητες (άρτο και οίνο) με συγκεκριμένες φυσικές ποιότητες. ΕΤΣΙ ΑΠΛΑ, χωρίς διαμεσολάβηση, αλλά «πρόσωπο προς πρόσωπο», θα μεταλαμβάνουμε τον Χριστό στη Βασιλεία του Θεού, στα Έσχατα. Νοιαστήκαμε μήπως ποτέ να πληροφορηθούμε τι συνεπάγεται αυτό το ΕΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩ, αυτή η διαμεσολάβηση ? Όχι, αλλά ξέρουμε να ανεβάζουμε τους τόνους και να μιλάμε σαν αθεολόγητοι και ανυπάκουοι στην Ιεραρχία. Λυπάμαι, ειδικά για τους Καθολικούς. Γιατί οι άλλοι έχουν μάλλον μια μυστικιστική αντίληψη για την Θ. Ευχαριστία που δεν διακρίνει τίποτα (δηλ. ουσία/συμβεβηκότα) και τα θεωρεί όλα μαζί ένα υπερφυσικό πράγμα. Από τη μια η θεολογία δεν μας ενδιαφέρει (μάλλον απαξιωτικά μιλάμε) αλλά από την άλλη αποφθεγγόμαστε για την πίστη των άλλων και της Ιεραρχίας. Μπράβο μας.

Πότε είπε η Καθολική θεολογία ότι όταν μεταλαμβάνουμε τον άγιο άρτο ο Χριστός μπαίνει στο processus του βιολογικού μεταβολισμού μας? Η μετάληψη και η κοινωνία του Χριστού, είναι αγιοπνευματική, δεν είναι φυσική!!! Αυτό σημαίνει το ΕΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩ. Δεν χωνεύουμε στο στομάχι μας τον Χριστό ούτε τον μεταβολίζουμε βιολογικά. Αυτός, είναι που μας "μεταβολίζει αγιοπνευματικά" στον Εαυτό Του όπως λέει υπέροχα (με άλλα λόγια) ο Αυγουστίνος. Αυτό που μεταβολίζουμε βιολογικά είναι ό άρτος και ο οίνος (δηλ. τα μυστηριακά Είδη με τις φυσικές τους ιδιότητες), όχι το σώμα και το αίμα του Χριστού καθαυτά (το μυστήριο της Ευχαριστίας). Διότι η Θ. Ευχαριστία είναι "εσχατολογικό μυστήριο", όχι "υπερφυσικό πράγμα", μυστικιστικά και αδιάκριτα θεωρούμενο. Αυτό το τελευταίο θέλω να το τονίσω με έμφαση.

9. Διερωτώμαι αν το ερώτημα μπορεί να είναι "ΝΑΙ Η ΟΧΙ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΣΑΝ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΘΑΝΑΤΟ ?", όπως διατυπώθηκε σε μια ανάρτηση, ή μήπως "ΑΠΟΤΡΕΠΕΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ (τον σωματικό εννοώ")? Και η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι ότι δεν τον αποτρέπει. Τι θέλω να πω? Θέλω να πω ότι το Μυστήριο δεν είναι ούτε μπορεί να θεωρείται ως "συνολική πραγματικότητα", υπερφυσική πραγματικότητα. Το έγραψα κατ' επανάληψη ότι το Μυστήριο δεν είναι ολιστική πραγματικότητα (όλο ένα πράγμα, υπερφυσικό). Το Μυστήριο είναι σύνθετη, διαλεκτική πραγματικότητα, που αποτελείται δηλ. από το καθαυτό Μυστήριο (καρδιά) + τα μυστηριακά Είδη (καλύματα). Είναι τα τελευταία που σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να επιφέρουν τον σωματικό θάνατο και να μην τον αποτρέψουν. Διότι υπόκεινται και εκείνα όπως και ο λαμβάνων άνθρωπος στη φθορά. Για να το πω πιο απλά: τα Είδη (ο άρτος και ο οίνος - ή το νερό του βαπτίσματος) μεταδίδουν την χάρη του Μυστηρίου, δεν είναι αυτά καθαυτά η χάρις. Και αυτή η διάκριση θέλει προσοχή. [Πριν έναν αιώνα περίπου, μια θεία μου, βρέφος, πέθανε διότι ήπιε νερό από ακασσιτέρωτη κολυμπήθρα κατά τη βάπτιση].

Εκτός αυτού η έκφραση "το σύνολο σαν μυστήριο" υποδηλώνει αυτό ακριβώς που αμφισβητώ: τη σφαιρική υπερφυσική θεώρηση του Μυστηρίου, τη μη-διαφοροποιημένη, που μας αποπροσανατολίζει. Γι αυτό και δεν είμαι οπαδός της θεωρίας της "μεταβολής" που ολίζει το Μυστήριο και δεν διακρίνει τα επίπεδα, και προσυπογράφω στη θεωρία της "μετουσίωσης" του άρτου και του οίνου που διακρίνει το επίπεδο της ουσίας (αλήθειας) των Ειδών της Ευχαριστίας (που αλλάζει) από εκείνο των ειδών ως Ειδών (ενδυμάτων) που δεν αλλάζει.

Διότι η Ευχαριστία (όπως και τα άλλα Μυστήρια) είναι επακριβώς "Μυστήριο" και όχι γενικά και ακαθόριστα "υπερφυσικό πράγμα", «υπερφυσική πραγματικότητα» ή "υπερφυσική πράξη". Δηλ. έχει μέρος αόρατο (χάρις - σώμα και αίμα) και μέρος ορατό (είδη, μέσα μετάδοσης της χάρης - άρτος και οίνος). Τα τελευταία δεν αλλάζουν! Για τούτο ακριβώς την ανατολική θεωρία που υπονοεί μια γενική και ακθόριστη "μεταβολή" την ονόμασα μυστικιστική και μονοφυσιτική ως αντίληψη της μυστηριακότητας του Μυστηρίου. Αν «αφήσουμε τις εξηγήσεις περί ειδών και ουσίας του Μυστηρίου», όπως η ανάρτηση προτρέπει, τότε απαρέγκλιτα θα πάμε σε μια μαγική (υπερφυσικά αδιαφοροποίητη) κατάσταση. Αυτή η τελευταία πρόταση θεωρώ ότι είναι η ατυχέστερη της ανάρτησης διότι συσκοτίζει την πραγματικότητα του Μυστηρίου, η οποία είναι επακριβώς "ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ" και όχι ΜΑΓΙΚΗ". Δηλ. είναι διαλεκτική (αόρατο/ορατό, χάρις/μέσα) και όχι ολιστική.

10. Σημασία της προβληματικής: Η όλη συζήτηση που συνταράσει σήμερα το πανελλήνιο οφείλεται --κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον-- στην προβληματική θεωρία "περί μεταβολής" των μυστηριακών Ειδών. Η θεωρία της μεταβολής είναι ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ και εννοεί ότι ΟΛΑ μεταβάλλονται (ουσία+συμβεβηκότα) σε αντίθεση με τη θεωρία "περί μετουσίωσης" των Ειδών που είναι πιο ήπια, ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ, και εννοεί ότι μεταβάλλεται μεν η ουσία αλλά όχι τα συμβεβηκότα, τα φυσικά χαρακτηριστικά των μυστηριακών Ειδών. Έτσι ο κόσμος έχει μια λάθος αντίληψη για τα Είδη (συμβεβηκότα) καθαυτά της Ευχαριστίας, το ψωμί και το κρασί, μια "μαγική" και όχι "μυστηριακή" αντίληψη, μια παγανιστική αντίληψη θα έλεγα. Και αυτό είναι πολύ σοβαρό. Εγγράφεται όμως και αυτό στο πλαίσιο της "μαγεμένης Ανατολής" !!! Σημειωτέον ότι αυτά που αναφέρω δεν είναι απλώς θεολογικές θεωρίες αλλά υποβαστάζουν και τροφοδοτούν πνευματικότητες λαών και εκκλησιών. Ας σημειωθεί ότι ενώ η υπερανάλυση είναι προβληματική, η ανάλυση δεν είναι αρνητική. Μας βοηθάει να διακρίνουμε πράγματα και καταστάσεις και να μας κρατάει μακριά από τη μαγεία, τη δεισιδαιμονία και την ιδεοληψία.

11. Υ.Γ. Εν κατακλείδι θα έλεγα ότι ο άνθρωπος αρέσκεται στη μαγεία. Και τα "εσχατολογικά σημεία", μαγεία τα βλέπει. Αναφέρομαι εδώ στα ιωάννεια "σημεία", του "κόσμου που έρχεται", τα ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΑ "σημεία", που ο άνθρωπος τα βλέπει σήμερα σαν ΥΠΕΡΦΥΣΙΚΗ "μαγεία". [Με την πρόταση αυτή απευθύνομαι σε θεολόγους διότι για τους άλλους χρειάζεται άλλη ανάρτηση για να εξηγηθεί]. Πάντως, είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι θυελλώδεις συζητήσεις αυτών των ημερών. Στα μάτια μου τουλάχιστον επαληθεύουν, απόλυτα, την πάγια θέση μου ότι η αντίληψη περί ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ άλλαξε, από τον 4ο αι κ.ε. σταδιακά (και από "εσχατολογικά" έγιναν "υπερφυσικά", λόγω προϊόντος εξελληνισμού του χριστιανισμού και μόνιμης εγκατάστασης της υπερφυσιοκρατίας στην εκκλησία). Και άλλαξαν ταυτόχρονα --είναι πολύ χαρακτηριστικό-- με την εκκοσμίκευση-ιστορικοποίηση της βιβλικής ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑΣ.

Τέλος, χαίρομαι γι' αυτή την ανάρτηση που μας βοηθάει να δούμε σφαιρικά τη διάρθρωση των μυστηρίων –του Χριστού, της Εκκλησίας και της Ευχαριστίας– σε μια εικονολογική προοπτική που θεωρώ αποφασιστικής σημασίας για Ορθοδόξους και Καθολικούς. Μας βοηθάει να εμβαθύνουμε στο τρισδιάστατο περιληπτικό μυστήριο του Χριστού, το μυστήριο των μυστηρίων.

(αφιερωμένο στον φίλο π. Γιώργο Τασσιά, διάκονο της καθολικής εκκλησίας, που τον απασχολούν πολύ αυτά τα θέματα)

---

[1] Αν θέλουμε να διασυνδέσουμε την ευχαριστιολογία με την χριστολογία –όπως οφείλουμε για να έχουμε μια χριστοκεντρική προς τον Πατέρα (και όχι μια πνευμοκεντρική) θεώρηση του Μυστηρίου τη ενεργεία του αγίου Πνεύματος– στη Θ. Ευχαριστία θα πρέπει να διακρίνουμε, χωρίς να χωρίζουμε επουδενί, 1) την «σταυρική Ευχαριστία», την προσφορά δηλ. από τον Χριστό του ιστορικού σώματος και αίματός Του προς τον Πατέρα στον Σταυρό για τη σωτηρία του κόσμου – 2) την «μυστηριακή Ευχαριστία», δηλ. τα αγιασμένα «Τίμια Δώρα» κατά τη Θ. Λειτουργία - και 3) τα «μυστηριακά Είδη» της Ευχαριστίας, δηλ. τον άρτο και τον οίνο.

[2] Όπου –παροξυμμένη–  η οντολογική ασυμμετρία του ενός (της θεότητας στον Χριστό, του Χριστού στην Ευχαριστία) αναιρεί τελικά την εν σχέσει ετερότητα και πραγματικότητα του άλλου (της ανθρωπότητας στο Χριστό, του άρτου και του οίνου στην Ευχαριστία) αφομοιώνοντάς την. Σημειωτέον ότι η οντολογική ασυμμετρία δείχνει απλά την μη-αντιστρεψιμότητα της ιωάννειας πρότασης «ο Λόγος σαρξ εγένετο» (δεν μπορούμε να πούμε το αντίστροφο «η σαρξ εγένετο Λόγος !!). Όλα ξεκινούν και τελειώνουν από και στο Θεό, όχι από και στον άνθρωπο.