Ο «νόμος του Θεού» στο Ισλάμ και τον Χριστιανισμό, τον ετυμολογικά “ορθόδοξο”

1. Συζήτηση πολλή έγινε τον τελευταίο καιρό για το πρώτο βίντεο του Συράκου-Ιωάννη Κεσσέν (τέως π. Ιάσωνα) με το οποίο ανακοίνωνε την απόφασή του να εγκαταλείψει το σχήμα καθώς και για τους προσωπικούς λόγους του. Πολλά ειπώθηκαν στο ΦΒ καθώς και στο You Tube. Από όλα όσα γράφτηκαν ξεχωρίζω την απάντηση στο βίντεο αυτό, ενός μουφτή, πράγμα εκ πρώτης όψεως παράδοξο. Εμένα η παρουσίαση και η απάντηση-τοποθέτηση του μουφτή, μου άρεσε κατά βάση, πάντα στα όρια της ισλαμικής πίστης.  Θα ήθελα να καταθέσω εδώ κάποιες σκέψεις που μου δημιουργήθηκαν αυτόματα λέγοντας καταρχάς πως καλό θα ήταν, όπως σωστά γράφτηκε σε σχόλιο, να ενστερνίζονταν την ουσία της παρουσίασης αυτής πολλοί χριστιανοί.  Μου άρεσε η παρουσίαση γιατί υπογράμμιζε --μονόπλευρα όμως είναι αλήθεια, θα επανέλθω-- κάτι που έχουμε την τάση να ξεχνάμε, κυρίως σε ό,τι αυτό συνεπάγεται : την βιβλική ΑΠΟΛΥΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ μεταξύ «κτιστότητας» του ανθρώπου (δημιουργήματος εκ του μηδενός) και «ακτισίας» του Θεού (Δημιουργού). Ως προς αυτό, θεολογικά τουλάχιστον, είμαστε σύμφωνοι με τον μουφτή - και μπράβο του που το λέει ξεκάθαρα και το υπογραμμίζει. Εμείς οι χριστιανοί φαίνεται πως κάπου εκμοντερνιστήκαμε τόσο που το ξεχάσαμε... Είμαστε κτιστά δημιουργήματα (κτίσματα) του άκτιστου Δημιουργού (κτίστη) μας και εξαρτώμαστε καταρχάς από Αυτόν και τον Νόμο Του, τον Νόμο που μας έδωσε για να ωριμάσουμε και να ανδρωθούμε... Εκεί όμως που διαφωνώ κάθετα με τον πολύ ισορροπημένο στις κρίσεις του μουφτή, από πλευράς Χριστιανισμού ετυμολογικά (και όχι ομολογιακά) “ορθόδοξου” δεν είναι η ΑΠΟΛΥΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ κτιστού/ακτίστου αλλά η διακεκριμένη ΣΧΕΣΗ τους (και συνεπώς η έννοια του Νόμου). Ο μουφτής βλέπει την σχέση αυτή (και συνεπώς την έννοια του «Νόμου») ΜΟΝΕΡΓΗΤΙΚΑ, εκ των άνω προς τα κάτω και στοπ, δηλ. μονόδρομα. Εμείς οι χριστιανοί όμως τη βλέπουμε --ή πρέπει να τη βλέπουμε-- όχι σαν μια κάθετη, απευθείας σχέση (Θεός-άνθρωπος), σαν μονόδρομη δηλ. σχέση «Εγώ-Εσύ», αλλά σαν μια αμφίδρομη και διαμεσολαβημένη σχέση του ανθρώπου με τον Δημιουργό Θεό του μέσω του Χριστού. Ας σημειωθεί εδώ (και θα επανέλθω στη συνέχεια) ότι από την άποψη του δίπολου “Νόμος-Χάρις” μια μονόδρομη (μονεργητική) αντίληψη εκ των άνω προς τα κάτω του “Νόμου” στο Ισλάμ αντιστοιχεί παραδόξως σε μια επίσης μονόδρομη (μονεργητική) αντίληψη εκ των άνω προς τα κάτω της “Χάρης” στην Διαμαρτύρηση σαν η απλή αντιστροφή της: η αντιστροφή του “Νόμου” σε “Χάρη” !! Μια μονεργητική Διαμαρτύρηση ενός απολυτοποιημένου μονεργητικού Sola Gratia αποτελεί, υπό την έννοια αυτή, την ανεστραμμένη εκδοχή ενός κλασικού Ισλάμ !! Από την άποψη του δίπολου “Μονέργεια-Συνέργεια” τόσο το Ισλάμ όσο και η κλασική Διαμαρτύρηση εγγράφονται στην Μονέργεια (του Νόμου/της Χάριτος). Άλλωστε, αν δεν κάνω λάθος, και το Ισλάμ, σε τελική ανάλυση, (όπως άλλωστε και ο Ιουδαϊσμός), αντιλαμβάνεται τον “Νόμο” σαν “Χάρη” που δόθηκε στον άνθρωπο για τη σωτηρία του. Σύμφωνα με το ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΡΓΗΤΙΚΟ μοντέλο σχέσης --ή ακριβέστερα το ΑΣΥΜΜΕΤΡΑ και ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΑ συνεργητικό (διότι ο Δημιουργός έχει πάντα τον πρώτο και τελευταίο λόγο στη σχέση αυτή αλλά όχι και τον μόνο λόγο, ας το προσέξουμε), το πλαίσιο σχέσης Θεού και ανθρώπου δεν είναι το «νόμος και υπακοή» αλλά το «νόμος (δηλ. χάρις) και ελευθερία». Εδώ στέκει η βασική μας διαφορά με τους άλλους βιβλικής έμπνευσης μονοθεισμούς, τον ιουδαϊκό και τον ισλαμικό. Αλλά και η ανθρωπολογική και πολιτισμική μας διαφορά σύμφωνα με το ερμηνευτικό σχήμα “χριστολογίες και πολιτισμοί” καθόσον τόσον ο Ιουδαϊσμός όσο και ο Μουσουλμανισμός έχουν τις δικές τους “χριστολογίες”, την δική τους αντίληψη περί Χριστού. Μιλάω για την ανθρωπολογική και απώτερα την πολιτισμική διαφορά, σαν “ιστορία-πολιτισμός υπακοής”, από τη μια μεριά, στο Ισλάμ, και σαν “ιστορία-πολιτισμός συν-δημιουργίας”, από την άλλη μεριά στον ετυμολογικά “ορθόδοξο” Χριστιανισμό. 2. Το Ισλάμ μοιάζει να είναι, από μια άποψη τουλάχιστον, η τελευταία απόληξη των χριστολογικών ερίδων που γεννήθηκαν από τον απολλιναρισμό-μονοφυσιτισμό (4ος-5ος αι. κ.ε.), όπως σωστά επισημάνθηκε σε σχόλιο, δηλ. αυτών που ακούν στο όνομα «μονεργητισμός» και «μονοθελητισμός» (7ος αι. κ.ε.). Και, παρενθετικά αλλά πολύ χαρακτηριστικά, επειδή η χριστιανική Ανατολή, παρόλες της συνοδικές καταδίκες των αιρέσεων αυτών, παρέμεινε εν πολλοίς δέσμια και ποτισμένη βαθιά από αυτές τις αιρέσεις, για τούτο μπόρεσε --και μπορεί εύκολα-- να εξισλαμισθεί σε μεγάλο μέρος της. Ο νοών, νοείτω …. Για να το πω λίγο μπακάλικα : Όσο η καταδίκη του εθνοφυλετισμού (19ος αι κ.ε.) κατάργησε την πραγματικότητα του εθνοφυλετισμού στην Ορθοδοξία, άλλο τόσο και η καταδίκη του «μονεργητισμού» και «μονοθελητισμού» κατάργησε επί της ουσίας αυτές τις αιρέσεις στη χριστιανική Ανατολή. Έτσι απλά ... Μην τα μπερδέψουμε όμως. Ο μουφτής πιθανόν, και οι ισλαμίζοντες στη θεώρηση του «Νόμου», δεν θα διαφωνούσαν ως προς την ελευθερία. Μόνο που την ελευθερία θα την εννοούσαν μονεργητικά ως «ελευθερία υπακοής» ενώ σε συνεργητική προοπτική νοείται ως «ελευθερία δημιουργίας», ελευθερία ασύμμετρης «συν-δημιουργίας». Και αυτό είναι ανθρωπολογικά και πολιτισμικά ιδιαίτερα σημαντικό. 3. Έρχομαι τώρα στην καρδιά του "ευαγγελίου του Ιησού Χριστού". Το βίντεο του μουφτή αναφερόταν όπως είπα στις ορθές σχέσεις του ανθρώπου με τον Θεό. Άψογη (από μια άποψη) μου φάνηκε η παρουσίασή του, υπερασπιζόταν τον «Νόμο» του Θεού ενάντια –σημειωτέον– στον άνθρωπο που τον αγνοεί ή τον παραγνωρίζει ηθελημένα. Ωστόσο από αυτή την ξύλινη παρουσίαση του «Νόμου» έλειπε η «Χάρις» της συγχώρεσης, η απροϋπόθετη, που υπερβαίνει ακόμα και αυτό το «δίκαιο του Νόμου». Μου έκανε πολύ εντύπωση όλο αυτό και θυμήθηκα το «ευαγγέλιο της Χάρης», της συγνώμης του Θεού στον άνθρωπο, όπως μας δόθηκε στον Χριστό. Η παραβολή του σπλαχνικού πατέρα του Άσωτου ξεχωρίζει κατηγορηματικά την αντίληψή μας «περί Θεού» από αυτή των μουσουλμάνων, αν όχι και από έναν κάποιο ιουδαϊσμό. Αλλά όπως θα δούμε και την αντίληψή μας «περί ανθρώπου» στα μάτια του Θεού. 4. Ωστόσο δεν θα πρέπει να αντιπαραθέτουμε απλοϊκά τη «Χάρη» στον «Νόμο» και τελικά να αναιρούμε τον “Νόμο” με τη “Χάρη”. Η σχέση τους δεν είναι απλά ΑΝΤΙΘΕΤΙΚΗ, όπως θα νομίζαμε πρόχειρα και επιπόλαια μαζί με μια κάποια εκδοχή --μονεργητική-- της Διαμαρτύρησης : ο “Νόμος” παραμένει “Νόμος”, ο “Δεκάλογος” παραμένει “Δεκάλογος”. Η σχέση τους είναι ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (συνεργητική), και μάλιστα ΑΣΥΜΜΕΤΡΑ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ γιατί όλα ξεκινούν από τη «Χάρη» και τελειώνουν στη «Χάρη» χωρίς να καταργείται όμως ο “Νόμος”. Είναι τάχα άσχετη μια (Διαμαρτυρόμενη) κατάργηση του “Νόμου” μέσω αντιθετικής απολυτοποίησης της “Χάριτος” με την σταδιακή ανάδυση του αθεϊσμού στον Χριστιανισμό; Δεν το πιστεύω καθόλου. Είναι λάθος να μην θέλουμε να δούμε χριστιανο-θεολογικά το Ισλάμ σαν μια ακραία μονεργητική και μονοθελητική αίρεση (όπως την έβλεπε ο Ιωάννης Δαμασκηνός που ήταν κοντά στα πράγματα). Για μένα το Ισλάμ (sola Lex) … και η Διαμαρτύρηση (sola Gratia) είναι τα δυο αντίστροφα μονεργητικά (sola) άκρα. Στη μέση στέκει ο σωστός, ο κατά Χριστόν συνεργητισμός. Από πλευράς χριστιανικής θεολογίας θεωρούμενο, το Ισλάμ ίσως να είναι ένα κράμα σωτηριολογικού μονοθελητισμού-μονεργητισμού και χριστολογικού αρειανισμού. Αυτή τουλάχιστον είναι η δική μου χριστιανο-θεολογική αποτίμησή του με όποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό το κράμα ανθρωπολογικά και πολιτισμολογικά. Χωρίς «Νόμο», χωρίς απαγορεύσεις κανείς δεν ωρίμασε, και εδώ έχουν κάθε δίκιο οι μουσουλμάνοι να μας το υπενθυμίζουν. Εννοώ τον «νόμο της κτιστότητας», το να αναγνωρίζεις ότι είσαι κτίσμα Του και όχι ο Κτίστης σου, ότι έχεις υποχρεώσεις... Εμείς οι χριστιανοί κάπου το χάσαμε αυτό ενώ εκείνοι πάλι (οι μουσουλμάνοι) το απολυτοποίησαν. Ή ας πούμε πιο σωστά ότι εμείς ξεκινούμε από τη «Χάρη» (στον Χριστό) και τα βλέπουμε όλα ανάδρομα, ενώ εκείνοι ξεκινούν από τον «Νόμο» (στον Αβραάμ κ.ε.) και τα βλέπουν προοπτικά. Πέραν όμως αυτού υπάρχει και η άλλη θεμελιώδης διαφορά. Ότι εκείνοι βλέπουν τον “Νόμο” σε πλαίσιο μονέργειας (από πάνω προς τα κάτω), όπως είπα και παραπάνω, ενώ εμείς βλέπουμε τον “Νόμο” σε πλαίσιο συνέργειας (από πάνω προς τα κάτω και από κάτω προς τα πάνω). Κατά τούτο βρίσκονται στους αντίποδες μιας κάποιας χριστιανικής Διαμαρτύρησης που βλέπει τη “Χάρη” (όχι τον “Νόμο” !!) σε πλαίσιο μονέργειας. Σε αυτούς το πλαίσιο είναι κατά κάποιον τρόπο «νόμος-υπακοή» -- και μόνο αυτό. Σε έναν σωστό Χριστιανισμό, ετυμολογικά ορθόδοξο, το πλαίσιο είναι «χάρις-ελευθερία» (συνεργητικό και πιο πολύπλοκο). Είναι προφανές ότι όχι μόνο η αντίληψη περί θεού διαφέρει ένθεν και ένθεν (η «θεο-λογία» όπως τη λέμε) αλλά και η αντίληψη περί ανθρώπου (η «ανθρωπο-λογία») και οι αντίστοιχοι πολιτισμοί. Εκεί «άνθρωπος» είναι αυτός που «(υπ)ακούει (ως Ισλάμ) τον λόγο του Θεού». Σε μας είναι αυτός που «ακούει αλλά και συμμετέχει ως partner (εν Χριστώ) στον λόγο του Θεού». Εδώ βρίσκεται νομίζω εν πολλοίς η ουσία της ανθρωπολογικής και πολιτισμικής διαφοράς “ορθόδοξου” (ετυμολογικά) Χριστιανισμού και Ισλάμ. Σε κάθε περίπτωση, η “παραβολή του σπλαχνικού πατέρα” (Χάρις) λειτουργεί στο πλαίσιο του φοβερού “νόμου της αγάπης, του Μτθ. 25 (ήμουν στη φυλακή και ήρθατε να με επισκεφθείτε κ.λπ.) που μας κρίνει --και θα μας κρίνει-- όλους. Από την άλλη πλευρά η παραβολή αυτή, η “Χάρις”, δίνει το εσώτερο νόημα του “Νόμου”. Το ένα ερμηνεύει και φωτίζει το άλλο στη ετυμολογικά “ορθόδοξη” χριστιανική προοπτική των πραγμάτων. Αυτές τις λίγες σκέψεις ήθελα να καταθέσω εδώ για να καταλάβουμε την εκατέρωθεν αλήθεια αλλά και την εκατέρωθεν διαφορά προοπτικών. Στο Ισλάμ, και γενικά στους βιβλικής έμπνευσης μονοθεισμούς, είναι ένας “Νόμος του Θεού” χωρίς σαρκωμένο “Λόγο” του Θεού, δηλ. Χριστό. Σε μας είναι ένας “Νόμος” διαμεσολαβημένος από τον Χριστό, το “πλήρωμα του Νόμου και των Προφητών”.