«Θεωρία των ιστορικών κλάδων» ή «θεωρία των ομολογιακών χαρισμάτων» ; - Σκέψεις πάνω στην ενότητα της εκκλησίας

Έγραψε προχθές ο  Lorenzo Ravi Pinto σε ένα σχόλιο: Ο μεγάλος ορθόδοξος θεολόγος Παύλος Ευδοκίμωφ αναφέρει σχετικά: «Κάθε εκκλησία, εμφανίζει, σύμφωνα με το δικό της πνεύμα, μια ιδιαίτερη εκδοχή της μοναδικής αποκάλυψης. Έτσι, για παράδειγμα, ο Ρωμαϊκός Χριστιανισμός χαρακτηρίζεται από την αγάπη και την υπακοή που εκφράζεται προς την πατρική εξουσία υποστατισμένη στο πρώτο πρόσωπο της Τριάδας: η Εκκλησία είναι εκεί για να διδάξει και να υπακούσει. Για τις μεταρρυθμισμένες Eκκλησίες το ζωτικό είναι η μυστηριακή ευλάβεια για το Λόγο, το καθήκον της Εκκλησίας να ακούει και να μεταρρυθμίζεται. Η Ορθοδοξία θεωρεί πολύτιμη την ελευθερία των παιδιών του Θεού που ανθίζει στην λειτουργική κοινωνία, ενώ η Εκκλησία υμνεί την αγάπη του Θεού για την ανθρώπινη φυλή».

Μήπως τελικά αυτή είναι η απάντηση στις συνεχείς αξιώσεις της κάθε Εκκλησίας για "καθολικότητα και ορθοδοξία" (ετυμολογικά), διερωτήθηκε ο Costantino Liasco. Τα παραπάνω σχετίζονται άμεσα με το πρόβλημα της «ενότητας» των χριστιανών και των χριστιανικών Εκκλησιών. Πάνω σε αυτό θα ήθελα να διατυπώσω μερικές σκέψεις μου χωρίς να προτίθεμαι να εμβαθύνω εδώ ιδιαίτερα στο θέμα.

Πρέπει να πούμε εισαγωγικά ότι οι όροι ενικότητα και πληθυντικότητα είναι αριθμητικοί όροι και αφορούν σε πράγματα. Οι όροι όμως ενότητα και πολλαπλότητα είναι οντολογικοί όροι. Δεν αφορούν απαραίτητα σε πράγματα.

1. ΟΙ ΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ - Η θεωρία των «Κλάδων» είναι συμμετρική και αντίθετη μιας θεωρίας που θα αποκαλούσα της «Εκκλησιο-αποκλειστικότητας». Στην πρώτη θεωρία, η «μια εκκλησία» συνίσταται σε αριθμητικά πολλές εκκλησίες που δεν συμπίπτουν. Η εκκλησία κλίνεται απλώς στον πληθυντικό αριθμό. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ είναι ΜΟΝΟ ΠΟΛΛΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ (βλ. αριθμητική πληθυντικότητα) ή μάλλον το άθροισμά τους. Στη δεύτερη περίπτωση, αντίθετα, η «μια εκκλησία» συνίσταται σε μια και μόνον αριθμητικά εκκλησία που κλίνεται στον ενικό αριθμό) και συνεπώς οι άλλες δεν μπορούν να αποκαλούνται «εκκλησίες» stricto sensu (βλ. αριθμητική ενικότητα). Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ είναι ΜΟΝΟ η ΜΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.

Το κοινό χαρακτηριστικό των δυο θεωριών είναι η αριθμητική αντίληψη της εκκλησίας και των εκκλησιών, η οντική όμως λέμε, δηλ. η πραγμοποιημένη αντίληψη τόσο των «πολλών» όσο και του «ενός». Η εκκλησία είναι αριθμητικά (οντικά, πραγμοποιημένα) είτε «πολλές»/ είτε «μία».  Η «ενότητα» νοείται είτε ως αποτέλεσμα πρόσθεσης των οντικά (αριθμητικά) πολλών (πληθυντική εκκλησία), είτε ως αποτέλεσμα αποκλεισμού των οντικά (αριθμητικά) άλλων εκκλησιών πλην μιας (ενική εκκλησία).

Το ερώτημα τώρα είναι το εξής: είναι απλά αριθμητική (οντική, πραγμοποιημένη) η έννοια του «μια» όσον αφορά στην εκκλησία; Μπαίνει δηλ. στην (οντική) αντίθεση μεταξύ πληθυντικού και ενικού αριθμού; Το «ένα» και τα «πολλά», που αριθμητικά αντιτίθενται, όπως λέμε, αντιτίθενται και οντολογικά; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που θα πρέπει να μας απασχολήσει.

2. «ΕΚΚΛΗΣΙΑ» ως ΜΙΑ και ΠΟΛΛΕΣ – Στην ΚΔ ο όρος «εκκλησία» χαρακτηρίζει ένα «μυστήριο», το μυστήριο της εσχατολογικής Βασιλείας του Θεού «εν Χριστώ» που «παρεπιδημεί» στην Ιστορία. Έτσι χαρακτηρίζει τόσο την «ανά την οικουμένη εκκλησία» (την παγκόσμια εκκλησία), όσο και την κάθε «κατά τόπον εκκλησία» (την κάθε τοπική εκκλησία). Η εκκλησία στην ιστορία, ως «προληπτικό μυστήριο» της Βασιλείας, είναι ταυτόχρονα τόσο «οικουμενική» όσο και «τοπική». Παράδοξο πράγμα.

3. Η ΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - Στην ιστορία, η «μια οικουμενική εκκλησία» και οι «πολλές τοπικές εκκλησίες» συμπίπτουν «κοινωνιακά», δηλ. σε ένα γεγονός κοινωνίας. Ούτε χωρίζονται ούτε συγχέονται. Συμπίπτουν στο πλαίσιο μιας ΜΟΝΑΔΙΚΗΣ εκκλησιακής ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (με αφετηρία την «πρώτη εκκλησία) και στη βάση της ΔΙΑΝΟΙΞΗΣ τους στη ΒΑΣΙΛΕΙΑ (γύρω από τον εν Πνεύματι «επερχόμενο Χριστό», τον καθήμενο στα δεξιά του Πατρός). Στην ιστορία η οικουμενική ΕΝΟΤΗΤΑ της εκκλησίας και η ΠΟΛΛΑΠΟΛΟΤΗΤΑ των εκκλησιών, «τοπικών» αλλά και «ομολογιακών» στην περίπτωσή μας (οι «χριστιανικές ομολογίες») είναι και (πρέπει να) καταφάσκονται ΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ. Πέραν δηλ. της ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗΣ (οντικής, πραγμοποιημένης) αντίθεσης μεταξύ «ενός» και «πολλών».

Για τον λόγο αυτό προσωπικά αποκλείω στην εκκλησιολογία κάθε οντικό, δηλ. πραγμοποιημένο, προσδιορισμό της «εκκλησία»: τόσο στη μορφή της θεωρίας «των κλάδων» όσο και στην αντίστροφη μορφή της «εκκλησιο-αποκλειστικότητας». Διότι η «εκκλησία» δεν είναι απλά «πράγμα» αλλά «μυστήριο» που παρεπιδημεί όπως προείπα στην ιστορία. Και μάλιστα «εσχατολογικό μυστήριο».

Έτσι αντί της θεωρίας «των ιστορικών κλάδων» υποστηρίζω (στο τέλος του βιβλίου μου) την θεωρία «των ομολογιακών χαρισμάτων» σε ΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ (και όχι οντικό) ΠΛΑΙΣΙΟ. Και σε αυτό το πλαίσιο προσυπογράφω στην αρχική φράση του αείμνηστου Παύλου Ευδοκίμωφ. Στο ίδιο πλαίσιο αντιλαμβάνομαι και την περίφημη αποφατική φράση «ενυπάρχει εν…» (subsistit in) της Δογματικής Διάταξης Lumen Gentium της Β΄Βατικανής. Η τελευταία αναγνώρισε σαφώς τα «ομολογιακά χαρίσματα» άλλων εκκλησιών (ειδικά των Ορθοδόξων) που δεν βρίσκονται ακόμα σε ΠΛΗΡΗ κοινωνία με την Καθολική Εκκλησία.