Μιαφυσίτες, Χαλκηδόνιοι και Νεο-αλεξανδρινοί

1. Το θέμα είναι τεράστιο. Δεν μπορώ εδώ παρά μόνο να δώσω μερικά στοιχεία, τα οποία ασφαλώς χρειάζονται συμπλήρωση, για να παρουσιάσω το εντελώς γενικό πλαίσιο. Από το 431 έως το 551 και κάτι χρόνια πριν, κάτι μετά, η ιστορία των Εκκλησιών και των χριστολογιών μοιάζει αστυνομικό μυθιστόρημα. Έτσι τουλάχιστον τη διαβάζω. Οι Χριστολογικές παραδόσεις ήταν τρεις ως γνωστό: ελ­ληνο-αλεξανδρινή, συρο-αντιοχειανή και αφρο-ρωμαϊκή. Οι δυο πρώτες, εκτός από κάποια κοινά σημεία, είχαν μεταξύ τους τρομερές κόντρες, με αίτια θεολογικά αλλά και πολιτικά, που ανάγονταν σε αιώνες πριν,και δεν άρχισαν όπως νομίζουμε με τον Κύριλλο και τον Νεστόριο, καθόλου μάλιστα. Είναι γνωστό επίσης ότι και οι δυο, αλεξανδρινοί και αντιοχειανοί, πίστευαν τόσο στη θεότητα όσο και στην ανθρωπό­τητα του Χριστού. Υπό την έννοια αυτή κακώς μιλάμε για "μονοφυσιτισμό" λες και οι τελευταίοι πίστευαν μόνο στη θεότητα ή μόνο στην ανθρωπότητα του Χριστού. Σήμερα μι­λάμε πλέον για "μιαφυσιτισμό" (μια φύσις σύνθετος). Αλλά τότε τι γινόταν;;

Οι αλεξανδρινοί επέμεναν (δικαίως) στην ΕΝΟΤΗΤΑ του Χριστού και οι αντιοχειανοί επέμεναν (δικαίως) στην ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ και το ΑΣΥΓΧΥΤΟ της ανθρωπότητας του Χριστού. Δυο απολύτως συμπληρωματικές αλήθειες που δεν θα έπρεπε ποτέ να εί­χαν αποσυνδεθεί. Διότι όταν απομονώνονται απ' αλλήλων από αλήθειες γίνονται κακοδοξίες. Όπως θα πει αργότερα η Χαλκηδόνα, ενότητα του Χριστού (ενότητα του υποκειμένου) και ετερότητα της ανθρωπότητας του Χριστού (έναντι της θεότητάς του) πάνε απαραίτητα μαζί. Διαφορετικά το μυστήριο-Χριστός αναιρείται.

2. Δεν είναι αλήθεια ότι οι "μιαφυσίτες" χωρίστηκαν από την ορθόδοξη καθολική Εκκλησία μετά τη Σύνοδο της Χαλκηδόνας. Ήταν ήδη χωρισμένοι μετά την Πράξη Ένωσης αλεξανδρινών και αντιοχειανών του 433 που ακολούθησε την Πρώτη Σύ­νοδο της Εφέσου το 431 υπό τον Ιωάννη Αντιοχείας και τον Κύριλλο Αλεξανδρείας. Ήταν επίσης ήδη χωρισμένοι στην Δεύτερη Σύνοδο της Εφέσου επί Διόσκουρου (δι­αδόχου του Κυρίλλου στο θρόνο της Αλεξάνδρειας), την λεγόμενη "Ληστρική" του 449. Ως χωρισμένοι ήταν που μπήκαν στη Χαλκηδόνα για συζήτηση. Δεν πήραν χα­μπάρι τίποτα, και έτσι, πάλι ως χωρισμένοι, βγήκαν από τη Σύνοδο. Δεν μας χώρισε η Χαλκηδόνα, απλά δεν κατόρθωσε να μας ενώσει. Γιατί δεν μας ένωσε όμως;;

3. Καταρχάς οι "μιαφυσίτες",  ως αλεξανδρινοί, είχαν από πίσω τους μια περίλα­μπρη θεολογική και εκκλησιαστική παράδοση. Επιπρόσθετα ήταν φύσει συντηρητι­κοί.  Οι "μιαφυσίτες", στη συνέχεια του Κυρίλλου, υποστήριζαν ότι η θεότητα και η ανθρωπότητα του Χριστού, οι δυο φύσεις του, μετά την ένωση γίνονται "μια φύσις" (σύνθετος) όπου τα δυο ως δυο υφίστανται «τη θεωρία μόνη». Για να το πω απλά κάνανε τις δυο σε ένα, σε αντίθεση με τους αντιοχειανούς που κρατούσαν σαφώς τις δυο, απόλυτα διακεκριμένες (και όχι όπως κακώς πιστεύεται χωρισμένες), την θεότητα και την ανθρωπότητα, αλλά δεν πετύχαιναν, κρατώντας τες πραγματικά διακεκριμένες να τις κάνουν ένα (χωρίς όμως τα δυο να πάψουν να είναι δυο σα­φώς διακεκριμένες τω πράγματι (και όχι απλώς τη θεωρία μόνη) και μετά την ένωση  (κατηγορούσαν στους αλεξανδρινούς την θεωρητική και όχι πραγματική διάκριση). Τα ανάλογα βεβαίως περί "μιαφυσιτισμού" υποστήριζε καταρχάς ο Κύριλλος, που τον έχουνε οι μιαφυσίτες πάτρωνά τους και πολλοί ερευνητές εκτιμούν ότι αυτοί είναι και οι καλύτεροι ερμηνευτές του, συγκεκριμένα ο Σεβήρος Αντιοχείας (Γιατί ο Κύριλλος είναι θεολογικά "στο περίπου", πολλές φορές αντιφατικός, χωρίς ακρί­βεια, και δεν ξέρεις τελικά πως να τον ερμηνεύσεις. Πίστευε φυσικά στις δυο φύ­σεις αλλά ως "μιαφυσίτης" - σύνθετος φύσις). Δηλ. μεταξύ αλεξανδρινών και αντιο­χειανών είχαμε το ίδιο πρόβλημα, όψη και ανάποδη. Σαν το αρνητικό του φιλμ ως προς τη φωτογραφία. Το άσπρο μαύρο και το μαύρο άσπρο.

4. Η Χαλκηδόνα ξεκαθάρισε κατά θαυμαστό τρόπο τα πράγματα της ενότητας και της ετερότητας στον Χριστό με τη βοήθεια της τρίτης παράδοσης, της αφρο-ρωμαι­κής (Τόμος του Λέοντος) η οποία ήταν πιο κοντά στους αντιοχειανούς παρά στους αλεξανδρινούς λόγω του ότι ήταν διφυσιτική. Η Σύνοδος απέρριψε το αλεξανδρινό (Κυριλλικό) "εκ δύο φύσεων" (μια σύνθετος) και υποστήριξε αντίθετα το "εν δυο φύσεσι" (υπάρχει και θεωρείται ο Χριστός μετά την ένωση). Διότι όπως λέει ο Τόμος στη μια φύση από τις δυο αποδίδεται λ.χ. η πείνα του Κυρίου (που ήταν πραγματική πείνα, σκέτη πείνα, όπως η δική μας) και στην άλλη φύση αποδίδεται το θαύμα. Δηλ. η θεανθρωπία του Χριστού δεν είναι φυσικά σύνθετη πραγματικότητα αλλά διαλεκτική πραγματικότητα ενός και του αυτού υποκειμένου. Είναι "θε-ανθρωπία" αχώριστα αλλά και ασύγχυτακοινωνιακήόπως την ονομάζω. Είναι σε αυτό το "αχώριστα αλλά και ασύγχυτα" (εις και ο αυτός Χριστός) που βρίσκεται η ουσία της Χαλκηδόνας. Όχι στις δυο (και όχι μια) φύσεις αυτές καθαυτές. Δεν είναι θέμα αριθμού φύσεων, είναι κάτι πολύ βαθύτερο: είναι ότι η ενότητα του Χριστού (που είναι κοινωνιακή ενότητα ετεροτήτων) δεν αναιρεί την αμοιβαία ετερότητα Θεού και ανθρώπου. Μέγα θαύμα.

5. Πως το εξέφρασε η Χαλκηδόνα; Το εξέφρασε με δυο κινήσεις: α) Ταυτίζοντας την "υπόσταση" των αλεξανδρινών με το "πρόσωπο" των αντιοχειανών. Ας σημειωθεί ότι όταν έλεγε "ασυγχύτως" η Σύνοδος, έκλεινε το μάτι στους αλεξανδρινούς που έπασχαν από τάση σύγχυσης των δυο φύσεων μέσα σε "μια φύση" συνθετική («Μια φύσις Θεού Λόγου σεσαρκωμένη» του Απολλιναρίου αρχικά και μετά του Κυρίλλου). Όταν πάλι έλεγε "αδιαιρέτως", έκλεινε το μάτι στους αντιοχειανούς που έπασχαν από τάση διαίρεσης των δυο φύσεων (σε παράλληλες τρόπον τινά φύ­σεις). Είναι σαν να τους έλεγε: Παιδιά, προσοχή, πρέπει οι μεν να συμπληρώσουν διορθωτικά τους δε και όχι ο καθένας να τραβάει θεολογικά το δρόμο του σύμφωνα με την παράδοσή του. Διότι οι δυο αυτές χριστολογικές παραδόσεις ανήκαν τρόπον τινά η μία στην άλλη. Κάτι που βεβαίως οι "μιαφυσίτες" (σύνθετη φύσις), τότε και τώρα ακόμα, δεν χαμπαριάζουν όπως δεν χαμπάριαζε και ο Κύριλλος (λυπάμαι που το λέω). Γιατί δεν χαμπαριάζουν; Διότι αφενός είναι θεολογικά συντηρητικοί –-ό,τι είπε ο Κύριλλος πάει και τελείωσε, είναι θέσφατο, μέχρι εκεί και φτάνει–-, αφετέρου διότι δεν έχουν καμία αίσθηση καθολικότητας και κοινωνιακότητας της Εκκλησίας και της θε­ολογίας).

Έρχομαι τώρα στο β) Αφού ΤΑΥΤΙΣΕ μεταξύ τους "υπόσταση" και "πρόσωπο" (αλε­ξανδρινούς και αντιοχειανούς, ας πούμε, μέσα από την ορολογία τους) η Χαλκη­δόνα τα ΔΙΕΚΡΙΝΕ από τη "φύση" και την "ουσία". Και είπε (αυτό είναι το σημα­ντικό): η ΕΝΟΤΗΤΑ του Χριστού εδράζει στην υπόσταση-πρόσωπο, και η ΕΤΕΡΟ­ΤΗΤΑ, στις έτερες φύσεις-ουσίες (δύο). Ενώ οι μιαφυσίτες, μη διακρίνοντας μεταξύ υποστάσεως-προσώπου και φύσης-ουσίας, έλεγαν ότι η ενότητα εδράζει στη μια φύση-ουσία (σύνθετη). Αυτό που είπε η Σύνοδος σημαίνει πρακτικά ότι ο Χριστός ως Θεός είναι έτερος έναντι του ανθρώπου, και τούμπαλιν ως άνθρωπος είναι έτε­ρος έναντι του Θεού. Και ως αμφίπλευρα έτερος υπάρχει ως ο ένας Χριστός. Ο Θεός και ο Αδάμ ως αμοιβαία έτεροι κοινωνούν μεταξύ τους και συμπίπτουν ασύγχυταστον ΕΝΑ Χριστό. Ο Ιησούς Χριστός στέκει και απέναντι από τον Θεό ως έτερος και απέναντι από τον άνθρωπο ως έτερος (δηλ. είναι ο Μεσίτης). Μέγα θαύμα.

Με τον τρόπο αυτό, έμμεσα, η Χαλκηδόνα αναγνώρισε το οντολογικό πρωτείο της υποστάσεως-προσώπου έναντι των φύσεων-ουσιών. Υπόστασις-πρόσωπο και φύ­σεις-ουσίες ενώ αλληλοεξαρτώνται, βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση, το οντολογικό προβάδισμα (τον πρώτο και τελευταίο λόγο) τον έχει η υπόστασις-πρόσωπο του Λόγου-Χριστού που στην ελευθερία του την υποστατική, την προσωπική κάνει τις φύσεις να κοινωνούν αδιαίρετα και ασύγχυτα.

Πως  το έκανε αυτό η Χαλκηδόνα ; Η Σύνοδος πήρε κάτι σωστό και απ' τις τρεις πα­ραδόσεις αλλά με ΚΑΤΑΛΥΤΗ (νομίζω) το σκεπτικό (rationale) του Τόμου. Δεν είναι εκπληκτικό ότι η μεγαλύτερη Σύνοδος της αρχαίας εκκλησίας (600 επίσκοποι) πήρε ό,τι σωστό και δίκαιο και από τις ΤΡΕΙΣ παραδόσεις; Ούτε η προηγούμενη (431), ούτε η επόμενη Σύνοδος (551) είχαν αυτή την θεολογική καθολικότητα στη χριστο­λογική θεώρηση. Ποτέ πια δεν ξαναβρέθηκαν και οι τρεις παραδόσεις μαζί, σε διά­λογο. Αυτό για μένα είναι πολύ σημαντικό και αναδεικνύει τη Χαλκηδόνα ως ΟΝΤΩΣ οικουμενική Σύνοδο, και όχι απλά ως "οικουμενική" = αυτοκρατορική Σύνοδο, ως Σύνοδο της βυζαντινής οικουμένης, όπως ήταν οι άλλες (με εξαίρεση ίσως κάπου την πρώτη). Και το λέω αυτό γιατί στη θεολογία δεν κοιτάζω ποτέ τις ετικέτες, τι γράφει επάνω, τις επωνυμίες, αλλά την ουσία του πράγματος, τι ήταν στην πράξη, καθόσον δεν είμαι "δογματιστής", δεν έχω νομικίστικη αντίληψη να ανατρέχω σε νομο-κανονικές αυθεντίες.

Η σημασία του Τόμου: Η αφρο-ρωμαϊκή χριστολογία είναι ίδια με τη Χαλκηδόνα αλλά όχι αντίστροφα. Η Χαλκηδόναείναι ευρύτερη της αφρο-ρωμαϊκής χριστολο­γίας και δεν περιέχει όλη την αφρο-ρωμαϊκή χριστολογία.  Δηλαδή αυτό που απο­φάσισε η Σύνοδος είναι οικουμενικό (3 παραδόσεις) με άξονα όμως και κέντρο τον Τόμο. Όχι, όπως κακώς λέγεται (για λόγους απολογητικούς) τον Κύριλλο διότι από αυτόν επέλεξε δυο μόνον έργα (όχι τον Κύριλλο στο σύνολό του). Βεβαίως οι συνο­δικοί πατέρες, επειδή ήταν στην πλειοψηφία τους αλεξανδρινοί, ενδιαφέρονταν να διασφαλίσουν ότι ο Τόμος συμφωνεί με τον Κύριλλο (και όχι αντίστροφα όπως θα έπρεπε, ο Κύριλλος με τον Τόμο). Μόνον τα συγκεκριμένα έργα (και κάποια άλλα) του Κυρίλλου συμφωνούν με τον Τόμο. Όχι η πλειοψηφία των έργων του. Με την πλειοψηφία των έργων του μετατοπίζεται η ακίδα της χαλκηδόνιας ισορροπίας προς τα δεξιά, προς την μιαφυσιτική χριστολογία. Πράγμα που κατά τη γνώμη μου συνέβη με την 5η Οικουμενική.

6. Συμπέρασμα: ο μιαφυσιτισμός, όπως ο μονοενεργητισμός και ο μονοθελητισμός, η μια σύνθετος φύσις, η μια σύνθετος ενέργεια και η μια σύνθετος θέληση συμπιέ­ζουν ανεπίτρεπτα την πληρότητα και την ετερότητα της ανθρωπότητας του Χριστού κάνοντας τον Χριστό έναν υπεράνθρωπο (έναν θεάνθρωπο ως σύνθετη πραγματικό­τητα), μια ΠΑΡΑΛΛΑΓΜΕΝΗ (επί τα βελτίω) ανθρωπότητα. Όχι έναν Άνθρωπο ΚΑ­ΝΟΝΙΚΟ, απολύτως ΑΚΕΡΑΙΟ (και όχι παραλλαγμένο, "πειραγμένο" θα λέγαμε στην καθημερινή γλώσσα, έστω και επί τα βελτίω), έναν Άνθρωπο με Α κεφαλαίο, τον έσχατο Αδάμ, τον Θεό που έγινε όντως Άνθρωπος, τελεία και παύλα. Ούτε παραλ­λαγμένον πτωτικά (επί τα χείρω), ούτε παραλλαγμένον "εκθεωτικά" (επί τα βελτίω) με μια "φυσική θέωση εξ άκρας συλλήψεως" !!!!! (¨Αλλο πράγμα η θέωση της ανθρω­πότητας του Χριστού μέσω της ζωής του, του Σταυρού, της Ανάστασης και της Ανάληψης, η πα­σχάλια θέωση, μην τα μπερδεύουμε). Εδώ είναι που η Χαλκηδόνα διαφωνεί κατη­γορηματικά με την αλεξανδρινή Χριστολογία, στο ότι παραλλάσει τον Χριστό-άν­θρωπο.

Το βασικό ερώτημα είναι το εξής: παραμένοντας Θεός, ο Θεός έγινε "Ανθρωπος" (όπως ο πρώτος Αδάμ) ή έγινε "Θεάνθρωπος"; Η σωτηρία εν Χριστώ προϋποθέτει την διπλή ομοουσιότητα του Σωτήρα, τόσο με τον Πατέρα όσο και με τον πρώτο Αδάμ. Αν λοιπόν ο Θεός στον Χριστό έγινε "Θεάνθρωπος" και όχι κανονικός "Αν­θρωπος" όπως ο πρώτος Αδάμ η ομοουσιότητα αυτή με εμάς χάνεται. Αυτό ήταν το μοιραίο λάθος του Ευτυχούς: ότι "ΒΕΛΤΙΩΝΟΝΤΑΣ" την ανθρωπότητα του Χριστού (από Άνθρωπο σε Θεάνθρωπο μπορούμε να πούμε) ΑΚΥΡΩΣΕ τη δική μας ομοου­σιότητα με Αυτόν και με τον τρόπο αυτό ο Μεσιτικός ρόλος του Ιησού ΕΠΑΥΕ να λει­τουργεί. Ο Τόμος του Λέοντος το δείχνει γλαφυρά τις σωτηριολογικές συνέπειες των χριστολογικών παρερμηνειών, μιαφυσιτών και νεστοριανών.

7. Φαίνεται ότι εμείς οι άνθρωποι, οι πτωτικοί, ντρεπόμαστε που είμαστε άνθρωποι και όχι θεοί. Και έτσι τον Θεό που έγινε Άνθρωπος τον ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΑΜΕ (από ντροπή) από Άνθρωπο σε Θεάνθρωπο. Αυτό όμως, όσο κι αν είναι ανθρωπίνως κα­τανοητό σε κατάσταση πτώσης (φθόνου του Θεού επειδή Εκείνος είναι Θεός και όχι και εμείς, αλλά και ενοχής για το ότι δεν είμαστε στο ύψος του Θεού) δεν παύει να είναι παγανισμός ...και βεβαίως μυθολογία !!!!!

[ΥΓ1. Ο όρος θεάνθρωπος είναι συνεπώς διφορούμενος. Αν αναφέρεται στον Χριστό ως Θεό που έγινε θεάνθρωπος ως "σύνθετος φύση" (εκ δύο φύσεων μια), είναι κα­κόδοξος. Διότι εννοεί τον Χριστό ως υπεράνθρωπο ο οποίος ως τέτοιος δεν μπορεί λ.χ. να πειραστεί (θυμηθείτε τις τελευταίες συζητήσεις μας επ' αυτού). Αν όμως αναφέρεται στο Χριστό ως Θεό που έγινε άνθρωπος (θε-άνθρωπος, το γράφω με παύλα) με χαλκηδόνιο τρόπο, δηλ. θεία υπόσταση-πρόσωπο που έγινε ανθρώπινη φύση-ουσία, είναι αποδεκτός και σωστός και ακριβής.

Το θέμα όμως είναι ότι δεν ξέρει κανείς ποτέ σε τι χριστολογικό πλαίσιο το εννοεί ο άλλος. Αυτός είναι ο λόγος των αντιθέτων απόψεών μας κατά τις συζητήσεις μας για τους πειρασμούς. Διότι το χριστολογικό πλαίσιο του ενός και του άλλου ανά­μεσά μας δεν ήταν ίδιο και γι'αυτό διαφέραμε ως προς τη θεώρηση των πειρασμών. Πρέπει να πηγαίνουμε πάντα στις προϋποθέσεις των θεολογικών θέσων (Ζηζιού­λας έφα). Μπορώ να προσπαθήσω να σας δώσω παραδείγματα κακόδοξων χριστο­λογικών πλαισίων-προϋποθέσεων, τυπικά ορθοδόξων κατά τα άλλα, που θα σας σηκωθεί η τρίχα. Αυτά για την ορολογία και τα χριστολογικά πλαίσια (χριστολογικές προϋποθέσεις), για να ξέρουμε και τι λέμε. "Θε-άνθρωπο" λένε και οι χαλκηδόνιοι (με παύλα), "θεάνθρωπο" λένε και οι "μιαφυσίτες" (χωρίς παύλα). Αλλά άλλα εν­νοούν οι μεν και άλλα οι δε. Δεν είναι πλάκα τα δόγματα και οι Σύνοδοι, ούτε είναι απλώς τυπικά πράγματα. Δείχνουν τον δρόμο που πρέπει κανείς να ακολουθεί για να "βλέπει" σωστά· και εν προκειμένω να "βλέπει" την ανθρωπότητα του Χριστού.

ΥΓ2. Αν χρειαστεί, σε επόμενο σχόλιο θα δώσω παραδείγματα μιαφυσιτικής και χαλκηδόνιας θεώρησης της ζωής του Χριστού (χριστολογικών πλαισίων και προο­πτικών) για να δείτε ότι δεν φτάνει να προσυπογράφουμε τυπικά Συνόδους και να λέμε εμείς είμαστε των 7 Συνόδων ή εμείς είμαστε των 3 Συνόδων κ.ο.κ. Διότι αυτά δεν είναι μόνο θέματα θεολογικής θεωρίας αλλά έχουν άμεση επίπτωση στο πως εννοούμε εκατέρωθεν τον Χριστό, πως τον βλέπουμε βρε αδερφέ (θυμηθείτε τους πειρασμούς, ή το νόημα της αναμαρτησίας, ή το νόημα της ανάστασης και χιλιάδες άλλα πράγματα στη ζωή Του].

8. Μιλούσα πιο πριν για παραδείγματα χαλκηδόνιας και μιαφυσιτικής ανάγνωσης της ανθρωπότητας του Χριστού. Πριν αναφερθώ σε αυτά είναι σκόπιμο να μιλήσω για την συνέχεια της ιστορίας της χριστολογίας μετά τη Χαλκηδόνα γιατί όπως είπα και στην αρχή η ιστορία αυτή μοιάζει με αστυνομικό μυθιστόρημα.

Μετά τη Χαλκηδόνα λοιπόν αρχίζει κα κάνει την εμφάνισή της μια τρίτη πραγματικότητα πέραν των χαλκηδονίων(διφυσιτών) και των αντι-χαλκηδονίων(μιαφυσιτών), οι λεγόμενοι νεοχαλκηδόνιοι (J. Lebon) ή σωστότερα νεο-αλεξανδρινοί (J. Meyendorff). Εν παρενθέσει ο όρος νεο-αλεξανδρινοί είναι ένας θεολογικός, ερμηνευτικός όρος σε σχέση με τις θεολογικές τάσεις στη χριστολογία. Αντίθετα ο όρος νεοχαλκηδόνιοι είναι απλά ένας ιστορικός όρος που σημαίνει το χρονολογικά μετά τη Χαλκηδόνα και δεν μας λέει τίποτα για τη θεολογική γραμμή, προοπτική, που ακολουθείται.

Οι νεο-αλεξανδρινοί λοιπόν ήταν το project ας πούμε μιας ενδιάμεσης, συμβιβαστικής λύσης μεταξύ των δυο πρώτων, διφυσιτών(χαλκηδονίων) και μιαφυσιτών (αλεξανδρινών). Δημιουργήθηκε κυρίως από τις πολιτικές προσπάθειες του νέου αυτοκράτορα (είχε πεθάνει εν τω μεταξύ ο Μαρκιανός, ο αυτοκράτορας της Χαλκηδόνας) για να ιαθεί το σχίσμα μεταξύ των χαλκηδονίων και μιαφυσιτών. Γιατί βέβαια τον νέο αυτοκράτορα τον έκαιγε η θρησκευτική ενότητα της αυτοκρατορίας μέσω της Ορθοδοξίας (με κεφαλαίο), όχι βέβαια πως τον έκαιγε η ορθοδοξία της πίστης στον Χριστό ως Χριστό, η ορθοδοξία της χριστολογίας (με μικρό). Στο Βυζάντιο η Ορθοδοξία, από τον 4^ου αι κε, ήταν καταρχάς πολιτική υπόθεση αν και ορισμένοι αυτοκράτορες, εκτός από πολιτικοί, τύχαινε να είναι και πιστοί χριστιανοί που ενδιαφέρονταν για την αλήθεια του Χριστού και την ορθοδοξία της πίστης (όπως λ.χ. ο Μαρκιανός).

9. Ποια ήταν η ουσιαστική διαφορά όλων αυτών;; Το ζήτημα έπαιζε γύρω από τα έργα (και συνεπώς τις απόψεις) του Κυρίλλου Αλεξανδρείας που ήταν όπως είπαμε μιαφυσίτης. Η Χαλκηδόνα ανάμεσα στα πέντε (αν δεν απατώμαι αλλά πρέπει να ελέγξω) πατερικά έργα που ενέταξε στο σώμα της, πέραν του Συμβόλου της Νίκαιας, τρία νομίζω προέρχονταν εκ του ωκεανού των έργων του Κυρίλλου και μόνον αυτά αναγνώρισε ως «κανονικά» για την καθ’ολική πίστη. Οι μιαφυσίτες όμως αλεξανδρινοί αναγνώριζαν και αποδέχονταν ως απαραίτητο για την πίστη όλο το corpusτων έργων του Κυρίλλου. Και έτσι άρχισε το παιγνίδι. Οι νεο-αλεξανδρινοί ως «συμβιβαστική λύση» (compromesso storico θα έλεγα ειρωνικά) από τη μια μεριά ήθελαν να κρατάνε τη Χαλκηδόνα και τον διφυσιτισμό της αλλά από την άλλη όλο τον Κύριλλο in toto και τον μιαφυσιτισμό του. Πάντοτε πίστευα και πιστεύω ότι ήταν ένα υβριδικό θεολογικό project και αυτό το project του 6^ου αι. κληροδοτήθηκε στις επόμενες γενεές και στη σύγχρονη Ορθοδοξία.

Είναι χαρακτηριστικό ένα και μόνο σημείο για να καταλάβετε τι γινόταν. Η Χαλκηδόνα είχε κρατήσει, όπως είπαμε, την δογματική έκφραση «εν δυο φύσεσι» (ο Χριστός είναι υφιστάμενος και γνωριζόμενος σε δυο διακεκριμένες φύσεις), σύμφωνα με τη Λεόντια έκφραση, αποκλείοντας ταυτόχρονα την κυρίλλεια μιαφυσιτική έκφραση «εκ δυο φύσεων» (ο Χριστός είναι προερχόμενος εκ δυο φύσεων αλλά υφιστάμενος και γνωριζόμενος εις μια φύση – το συμπληρώνω για να καταλάβετε το νόημα). Ενώ λοιπό η Χαλκηδόνα είχε αποκλείσει την μιαφυσιτική φόρμουλα οι νεο-αλεξανδρινοίβρήκαν την πατέντα και έλεγαν … κρατάμε και τις δυο φόρμουλες: τη μια ενάντια στους μιαφυσίτες και την άλλη ενάντια στους νεστοριανούς !! Δηλ. λέω από την πλευρά μου: ενώ η Χαλκηδόνα είχε προσεγγίσει μεταξύ τους αλεξανδρινούς και αντιοχειανούς με καταλύτη τον Τόμο του Λέοντα, οι νεο-αλεξανδρινοί έστρεφαν πάλι τον έναν έναντι του άλλου !! παραγνωρίζοντας εντελώς στην πράξη (όχι όμως τυπικά) τον Λεόντιο Τόμο.

Για να το πω με άλλα λόγια: οι νεο-αλεξανδρινοί ήταν "τυπικά" διφυσίτες (χαλκηδόνιοι) και "θεολογικο-ερμηνευτικά" μιαφυσίτες διότι ακολουθούσαν το rationale, το ερμηνευτικό σκεπτικό των μιαφυσιτών. Εκ δεξιών συγγένευαν με τους χαλκηδονίους λόγω τυπικού διφυσιτισμού και εξ αριστερών συγγένευαν (πολύ περισσότερο) με τους μιαφυσίτες λόγω μιαφυσιτικής λογικής που ακολουθούσε. Και έτσι προχώρησε αυτό το project επί Ιουστινιανού.

10. Θα σταθώ εδώ σε ένα βασικό σημείο. Η Χαλκηδόνα, με τον Τόμο του Λέοντος, κρατήθηκε ακριβώς στη μέση μεταξύ αλεξανδρινών μιαφυσιτών και αντιοχειανών διφυσιτών με ίσες αποστάσεις. Και ακριβώς με αυτό τον τρόπο βρήκε τη δυνατότητα να τους φέρει σε κοινωνία, ασχέτως αν αυτή η πρόταση κοινωνίας -–μέσω Λέοντος-– απορρίφθηκε τελικά από τους αλεξανδρινούς μιαφυσίτες που επέστρεψαν στην πρότερη κατάστασή τους (οι αντιοχειανοί όμως όχι, παρέμειναν και αποδέχτηκαν την πρόταση). Οι νεο-αλεξανδρινοί κράτησαν τον διφυσιτισμό τυπικά (καθόσον έβγαλαν ουσιαστικά από την μέση τον Τόμο) και με τον τρόπο αυτό η βελόνα της ισορροπίας αντί να είναι στη μέση (όπως στη Χαλκηδόνα) μετατοπίστηκε προς τους αλεξανδρινούς μιαφυσίτες (Κύριλλος intoto !!!) και απομακρύνθηκε από τους αντιοχειανούς διφυσίτες. Όσο προχωρούσε το project τόσο περισσότερο η βελόνα προσέγγιζε τη Αλεξάνδρεια και συνεπώς απομακρυνόταν από την Αντιόχεια. Η κατάληξη αυτού του processus μετατόπισης από τη Χαλκηδόνα ήταν ο οριστικός αποκλεισμός (θεολογικός και εκκλησιαστικός) των Αντιοχειανών, της χριστολογίας τους, με την καταδίκη των «Τριών Κεφαλαίων» από την Ιουστινιάνεια 5^η «Οικουμενική» Σύνοδο το 551 (με πιέσεις και φυλακίσεις των παπών για να υπογράψουν και όλα τα σχετικά)· μια από τις μελανότερες σελίδες -–μαζί με αυτή της πρώτης Συνόδου της Εφέσου (431)–- στην ιστορία των «Οικουμενικών» λεγομένων ( δηλ. Αυτοκρατορικών) Συνόδων.

Είναι από το μοντέλο αυτό, του νεο-αλεξανδρινσμού, που προήλθε η βυζαντινή Ορθοδοξία, δηλ. η από τον 6ο αι κ.ε., όπως τη γνωρίζουμε. Άπαντες ανεξαιρέτως ήσαν νεο-αλεξανδρινοί και, μέσω του νεο-αλεξανδρινσμού, χαλκηδόνιοι. Το οποίο σημαίνει πως η Χαλκηδόνα προσλαμβάνεται από τους μετέπειτα βυζαντινούς μόνο με τη διαμεσολάβηση αυτού του υβριδικού κατασκευάσματος. Έτσι ο νεο-αλεξανδρινισμός απέκτησε ομολογιακό statusστην Ορθοδοξία. Νεο-αλεξανδρινοί ήσαν τόσο οι μονο-ενεργητιστές όσο και οι δυο-ενεργητιστές, τόσο οι μονο-θελητιστές όσο και οι δυο-θελητιστές. Νεο-αλεξανδρινή ήταν ακόμα και η 6^η «Οικουμενική» Σύνοδος του 661 και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα όταν τη συγκρίνει κανείς με τη χαλκηδόνια Σύνοδο του Λατερανού (649) !!! Νεο-αλεξανδρινός ήταν και ο Μάξιμος και ο Δαμασκηνός. Η μόνη διαφορά, ουσιαστική διαφορά, μεταξύ όλων αυτών ήταν ότι ορισμένοι, όπως ο Μάξιμος νομίζω, εκτός από νεο-αλεξανδρινοί ήταν παράλληλα και χαλκηδόνιοι. Για τον Δαμασκηνό έχω επιφυλάξεις ως προς αυτό το σημείο. Νομίζω ότι προσλάμβανε τη Χαλκηδόνα ΜΟΝΟ ΜΕΣΩ του νεο-αλεξανδρινισμού (δηλ. δια της τεθλασμένης) και όχι ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ. Το λέω όμως με πολύ επιφύλαξη γιατί τον γνωρίζω πολύ λιγότερο από τον Μάξιμο.

11. Από οικουμενικής απόψεως, σήμερα πλέον, τίθεται ένα πολύ βασικό θέμα σχετικά με τις χριστολογικές Συνόδους που άπτεται ευθέως του περιεχομένου της χριστολογίας. Η Ρώμη και η δυτική θεολογία εν γένει διαβάζει τις Συνόδους αυτές μέσα από τη Χαλκηδόνα και με βαρύκεντρο τη Χαληδόνα (δηλ. τις διαβάζει χαλκηδόνια) ενώ αντίθετα οι Βυζαντινοί και σύγχρονοι Ορθόδοξοι τις διαβάζουν μέσα από την 5^η Οικουμενική και με βαρύκεντρο την Ιουστινιάνεια αυτή Σύνοδο (δηλ. νεο-αλεξανδρινά). Αν σταθείτε και σκεφτείτε τι είπαμε μέχρι τώρα για τη διαφορά χαλκηδονίων και νεο-αλεξανδρινών θα καταλάβετε και την εκατέρωθεν απόκλιση στη χριστολογία. Το περίεργο όμως είναι ότι το θέμα αυτό της χριστολογίας δεν βρίσκεται στην  ατζέντα των θεολογικών διαλόγων Ανατολικών και Δυτικών. Και αντίστροφα το μη περίεργο αλλά φυσικό είναι η σύγκληση Βυζαντινών νεο-αλεξανδρινών (ορθοδόξων) με τους αλεξανδρινούς μιαφυσίτες (Προχαλκηδόνιους). Υπό την έννοια αυτή είναι σωστή και φυσιολογική η ένωση μεταξύ των δυο. Αλλά όμως αυτό θα ήταν ένα επιπλέον βήμα ουσιαστικής (και όχι απλώς τυπικής) αποστασιοποίησης από την χαλκηδόνιαχριστολογική ορθοδοξία. Διαλέγετε και παίρνετε. Τι σας ενδιαφέρει, τι σας πονάει πιο πολύ στη χριστολογία: η χαλκηδόνια ορθοδοξία ή το νεο-αλεξανδρινό Project του Ιουστινιανού (του οποίου μια σημερινή ένωση με τους αλεξανδρινούς μιαφυσίτες θα ήταν η φυσιολογική απόληξη;;

Συνοψίζοντας σχηματικά. Εδώ πρόκειται για δυο διαφορετικές θεολογικές και πνευματικές αναπαραστάσεις της ανθρωπότητας του Χριστού: για τον χαλκηδόνιο Χριστό και για τον Ιουστινιάνειο (βυζαντινό) Χριστό. Και ενώ η Εκκλησία στη Χαλκηδόνα βρισκόταν σε ίση απόσταση (λόγω Τόμου του Λέοντος), μεταξύ αλεξανδρινών μιαφυσιτών και αντιοχειανών διφυσιτών, η βυζαντινή και σημερινή Ορθοδοξία, ως νεο-αλεξανδρινή (σύμφωνα με το Ιουστινιάνειο project), μετατοπισμένη πλέον προς την Αλεξάνδρεια, βρίσκεται μεταξύ χαλκηδονίων διφυσιτών και αλεξανδρινών μιαφυσιτών. Έτσι η Ορθοδοξία, στην νέα (ως προς τη Χαλκηδόνα) αυτή θέση, όντας στη μέση, όσο πλησιάζει προς τους αλεξανδρινούς μιαφυσίτες, τόσο απομακρύνεται από τους χαλκηδόνιουςδυφυσίτες, και αντίστροφα. Με τον τρόπο αυτό γίνεται κατανοητή τόσο η σημερινή θεολογική προσέγγιση Ορθοδόξων και Μιαφυσιτών όσο και οι σημερινές ορθόδοξες αντιδράσεις (μάλλον περιορισμένες και δυστυχώς προερχόμενες από συντηρητικά περιβάλλοντα) στην προσέγγιση αυτή.

12. Έρχομαι τώρα στα παραδείγματα μιαφυσιτικής, χαλκηδόνιας αλλά και νεο-αλεξανδρινής θεώρησης της ζωής του Χριστού. Η κύρια διαφορά νομίζω σχετίζεται με το νόημα της «κένωσης» (και συναφώς της «θέωσης»). Το κεφαλαιώδες ερώτημα είναι το εξής: η «κένωση» είναι συμβεβηκός της ενανθρώπισης ή είναι ενδογενές συστατικό της ενανθρώπισης ; Δηλ. Ο Χριστός κενώθηκε επειδή ενανθρώπισε, άπαξ και ενανθρώπισε, ή ενανθρώπισε επειδή ακριβώς κενώθηκε; (Υποστηρίζω την δεύτερη άποψη, όπου ενανθρώπιση=κένωση και κένωση=ενανθρώπιση). Είναι στην πρώτη περίπτωση νομίζω που αναπτύσσεται όλη η θεωρία περι «αδιαβλήτων παθών».

Αν συγκρίνει κανείς μεταξύ τους τον Λεόντιο τον Βυζάντιο (χαλκηδόνιο του 6^ου αι.) και τον ομώνυμο του Λεόντιο τον Ιεροσολυμίτη (νεο-αλεξανδρινό του 6ου αι επίσης), για την άποψή τους ως προς το θαυματουργικό στοιχείο στη ζωή του Χριστού, θα καταλάβει αμέσως τη διαφορά των χριστολογικών προοπτικών χαλκηδονίων και νεο-αλεξανδρινών· και μέσω των τελευταίων την άποψη των μιαφυσιτών (λ.χ. Σεβήρος Αντιοχείας) η οποία βεβαίως είναι πιο συντηρητική (ως καθαρά αλεξανδρινή).

Ο χαληδόνιος Λεόντιος ο Βυζάντιος τοποθετεί καταρχάς τη θέωση της ανθρωπότη­τας του Κυρίου στο Πάσχα Του (Ανάσταση και Ανάληψη). Η παρουσία του θαυμα­τουργικού στοιχείου στη ζωή του Χριστού ως ανθρώπου είναι περιορισμένη και αναφέρεται μόνο στα συγκεκριμένα θαύματά Του. Αντίθετα για τον νεο-αλεξαν­δρινό Λεόντιο τον Ιεροσολυμίτη η θέωση της ανθρωπότητας, στη συνέχεια του Κυ­ρίλλου, τοποθετείται στη σύλληψή του (exutero). Τα θαυματουργικό είναι παντα­χού παρόν στη ζωή του Χριστού ως ανθρώπου. Ενδεικτική είναι η εξής άποψή του: θαυματουργό στη ζωή του Χριστού δεν ήταν όπως νομίζουμε τα θαύματά του. Αυτά ήταν κάτι το φυσικό γι’αυτόν διότι αντιστοιχούσε στη φυσιολογική του κατάσταση. Θαυματουργικό αντίθετα ήταν το ότι πεινούσε και κρύωνε. Διερωτάται κανείς τι είδους ανθρωπότητα αντιλαμβάνεται για τον Χριστό ο Λεόντιος. Σίγουρα είναι μια ανεστραμμένη ανθρωπότητα, μια «βελτιωμένη» και «πειραγμένη» ανθρωπότητα κατά εντελώς αλεξανδρινό τρόπο στη συνέχεια του Κυρίλλου και των Μιαφυσιτών.

Στο παραπάνω εύγλωττο παράδειγμα –και παρακαλώ να προσεχτεί αυτή μου η καταληκτική παρατήρηση– έχουμε να κάνουμε με δυο διαφορετικές θεολογικές και πνευματικές απεικονίσεις της ανθρωπολογίας του Χριστού που συνεχίζουν μέχρι σήμερα σε Δύση και Ανατολή αντίστοιχα. Απεικονίσεις οι οποίες είχαν και έχουν άμεσο αντίκτυπο στις ανθρωπολογίες του ανθρώπου που διαμόρφωσαν στην Ιστορία. Διότι ποτέ η θεολογία της ανθρωπότητας του Χριστού δεν είναι χωρίς άμεσο αντίκτυπο στη θεολογία της ανθρωπότητας του ανθρώπου (Αδάμ). Από την όποια νοητική παράσταση (représentation mentale) του ΧΡΙΣΤΟΥ στη ΘΕΟΛΟΓΙΑ (μέσα στην Εκκλησία)καταλαβαίνουμε το είδος του ΑΝΘΡΩΠΟΥ στον ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ (μέσα στην Ιστορία).Αλλά μπορεί εν μέρει τουλάχιστον και αντίστροφα.